03 Ocak 2024, Albis Therapy

Bu makalede panik bozukluk ve panik atak ile ilgili daha geniş bir bakışa sahip olacağımız bir içerik hazırladık. “Panik atak ve panik bozukluk aynı şey midir?”, “Panik atak krizi belirtileri nelerdir?”, “Panik tedavisi nasıl olur?”, “Panik atak psikolog yardımı ile geçebilir mi?”, “Panik atak online terapi ile tedavi edilebilir mi?”, “Agorafobili panik bozukluk nedir?”, “Panik atağı ilaçsız yenenler nasıl başardılar?”, “Panik atağa iyi gelen şeyler nelerdir?” gibi pek çok sorunun cevabını bu makalede bahsedeceğiz. 

Günlük hayatımızın olağan akışında pek çok duyguyu yaşadığımız gibi kaygı da yaşarız. Fakat bu kaygı, bir sebebi olmaksızın aniden oluşarak, yoğun korku nöbetlerine dönüşüp boğulma hissine yol açtığını düşünelim. Görünürde herhangi bir tehlike olmaksızın beynin “kaç veya savaş” alarmı verdiğinde beliren fiziksel belirtiler yaşamaya başlamak, nefes almakta zorlanmak, kalp atışımızın hızlanması ya da hareketsiz kalarak fizyolojik bir hastalık geçirdiğimize inanabiliriz. Bu yoğun ve kaygı nöbetlerinin olduğu, tekrarlayan ve beklenmedik atakların görüldüğü, ataklar arasındaki zamanda bu halin tekrar yaşanacağına ilişkin sürekli kaygı halinde olunan, “kalp krizi geçirerek ölmek”, “nefessiz kalmak”, “kontrolü tamamen kaybetmek” gibi sonuçlara sebep olacağı inancıyla yorgun ve üzüntülü olunan deneyime panik atak denir. Bu kaygı krizleri yaşayan bireyler, olası yeni atakların yaşanmaması için bununla ilişkili ya da yardım alamayacağı yerler ve durumlardan kaçınma davranışı göstererek yoğun kaygı hali yaşamaya devam ederler. Panik atak belirtileri başı ve sonu olan, genelde 10 dakikada en yüksek seviyeye çıkarak yavaş yavaş azalarak 10-20 dakika arası süren bir durumdur. Panik atak, anksiyete bozukluklarından panik bozukluğun bir belirtisidir. Ancak panik atak, anksiyete yaşayan herkesin yaşadığı bir belirti değildir.

Panik Bozukluk 

Tekrar eden beklenmedik panik atakların yaşandığı, her an atak geçirme korkusuyla kişinin yardım alamayacağı ortamlardan ya da belirli yer ve durumlardan sürekli olarak kaçınarak belirli faaliyetlerden de uzaklaşarak yaşam stilinizi değiştirmeniz gereken bir duruma getiren bu anksiyete bozukluğu, panik bozukluk olarak isimlendirilir. Örneğin; evde yalnız kalmaktan, yalnız toplu taşıma kullanmaktan ya da seyahat etmekten kaçınmalarınız başladıysa yaşadığınız şey panik bozukluk halini almıştır. Panik atak geçirmiş olmak, kişinin tanı alabilmesi için tek başına yeterli değildir. Panik atak aslında pek çok psikolojik rahatsızlıkta ve günlük hayat içinde stresli durumlarda hemen herkesin geçirebileceği, ara sıra yaşayabileceği olaylardır. Panik atak, panik bozukluğun belirtilerinden biridir. Panik bozukluk belirtilerinde kişinin devamlı olarak atak geçireceğine, öleceğine ve kontrolü kaybederek çıldıracağına dair inançları vardır. Bu nedenle sıklıkla böyle korkularla ve fiziksel bir hastalık geçirdiğine olan inançla sık sık acil servislere başvurmaları mümkündür.

Agorafobili panik bozukluk nedir?

Panik bozuklukta panik atak geçirme korkusu ile agorafobi de görüldüğünde bu bozukluğa agorafobili panik bozukluk denir. Agorafobi, bireylerin kendilerini stresli ve rahatsız hissettikleri, oradan uzaklaşmanın ve yardım almanın zor olduğu ortamlarda bulunma korkusudur. Agorafobili panik bozuklukta ise her an panik atak geçirebileceği ve yardım alamayacağı korkusuyla kişilerin kalabalıklar, sokaklar, toplu taşıma araçlarından kaçınma davranışı görülür. Bu kişiler panik atak krizi belirtileri gösterebilecekleri korkusuyla böyle ortamlardan kaçınır veya tek başına gitmezler. Genelde kişi ilk panik atak krizini yardım alamayacağı ve bulunduğu ortamdan kaçamayacağı bir yerde yaşarsa agorafobi gelişme riski yüksektir.

Panik bozukluğun içinde yer alan panik atak krizi belirtileri ise kendi içinde belirtilere sahiptir.

Panik Atak Belirtileri

• Çarpıntı, kalp atış hızında artış
• Terleme
• Titreme
• Nefes darlığı ya da boğulma hissi
• Baş dönmesi, sersemlik, bayılacak gibi olma
• Soluğun kesilmesi
• Göğüs ağrısı
• Bulantı ya da karın ağrısı
• Kontrolü kaybetme korkusu
• Ölüm korkusu
• Üşüme, ürperme veya ateş basması
• Uyuşma 
• El, ayak ya da yüz bölgesinde karıncalanma hissi

Bu belirtilerden en az dördünün birden başladığı ve 10. dakikada en yüksek seviyeye ulaşan anksiyete ataklarına panik atak denir. Genelde 10-20 dakika arası sürmektedir.

Herhangi bir olaya bağlı olan ataklar olduğu gibi sebepsiz ortaya çıkan ataklar da olabilir. 

Panik Bozukluk ve Panik Atak Neden Olur?

Panik bozukluğun en belirgin belirtisi olan panik atakların nedeni kesin olarak bulunamamıştır. Bununla birlikte panik atakların tek bir nedeni yoktur. Günlük olayların, stresin, psikolojik ve fiziksel etkenlerin eşlik ettiği karmaşık nedenler kümesi etkili olur. Bazı insanlar fiziksel olarak “savaş ya da kaç” komutu olan alarm sistemi daha hassas çalışır. Bazı insanlar ise olumsuz yaşam deneyimlerine ve söylemlere karşı dayanıksız olabilir. 

Bu duruma sebep olabilen bazı etkenler şunlardır:

Biyolojik Nedenler: 

• Anksiyete bozukluklarından genetik aktarımın en fazla görüldüğü bozukluklardan biri panik bozukluktur. Aile geçmişinde panik bozukluğun görülmesi bu bozukluk için bir risk faktörüdür.
• Beyindeki bazı hormonların dengesiz çalışması panik bozukluğa neden olabilir.

Bilişsel Nedenler:

• Panik ataklarda ortaya çıkan kalp krizi geçirdiğini düşünmek, öleceğini düşünmek ya da kontrolü kaybedip çıldıracağından korkmak gibi inançlar.
• Heyecandan oluşan kalp çarpıntıları, aşırı yorgunluk ya da fazla kafein tüketimini felaketleştirerek kalp krizi veya kötü bir hastalık geçirdiğine yormak.

Diğer Nedenler:

• Yakın birinin kaybı
• Stresli hayat deneyimleri
• Aşırı alkol ve kafein tüketimi
• Sigara ve uyuşturucu gibi zararlı maddeler
• Uyku düzenindeki dengesizlikler
• Cinsel istismar gibi travmatik deneyimler panik bozukluğu ve panik atakları etkileyen faktörler olabilir.

Panik Atak Görülme Sıklığı Nedir? 

Panik bozukluk oldukça yaygın görülen bir bozukluk olmakla birlikte nüfusun %1-3’ü arasında görülür. Kadınlarda görülme sıklığı erkeklere oranla iki kat fazladır. 

Panik Atak Tedavisi

Panik atak tedavisi mümkün olan bir rahatsızlıktır. Panik bozukluk tanısı ancak psikiyatrist hekim tarafından ruhsal bozukluklarla ilgili tanı çizelgelerindeki ölçütlere göre konulabilir. Panik bozukluk tedavisinde bilimsel olarak etkinliği kanıtlanmış iki yöntem kullanılır.

• İlaç tedavisi: Bazı panik atak hastalarında ilaçla tedavi yöntemi gereklidir. İlaçları düzenli ve doktor kontrolünde kullanmak panik atak belirtilerinin görülme sıklığını azaltarak iyileştirir. Panik bozukluk tedavisinde anti-panik etkisi gösteren antidepresanlar kullanılabilir. İlaç tedavisi genellikle kullanıldığı süre boyunca etkili olup ilaç tedavisi kesildiğinde panik ataklar görülebilir. Bu sebeple koruyucu ve önleyici olması bakımından uzun süreli antidepresanlara devam edilmesi gereklidir. İlaç tedavisi yaklaşık 6 ay ile 1 yıl arasında sürebilir. Önemli olan bu dönemde kişinin kaçınmaları ve korkularını bırakarak normal bir yaşam akışına dönmesidir.

• Psikoterapi: Yine alınan tanıya göre panik atak psikolog yardımı ile geçebilir. Bu da yoğun olmayan panik bozukluk hastaları için “Panik atağı ilaçsız yenenler nasıl başardılar?” sorusuna cevap olabilir. Bilişsel Davranışçı Terapi ve EMDR Terapisi en yaygın olarak kullanılan ve kanıtlanmış terapi yaklaşımlarıdır.  Bilişsel ve davranışsal uygulamalar kullanılarak yürütülen terapilerde danışanların kalıcı olarak panik atak rahatsızlığından kurtulabilmesi mümkündür. Psikoterapide danışan ile ilişki kurularak panik bozukluk ve ataklarla ilişkili olan algı, düşünce ve davranışlar üzerinde çalışılır. Günümüzde panik atak online terapi ile de tedavi edilebilir. Bilişsel Davranışçı Terapide kişinin yaşadığı belirtileri tetikleyen şeyler ile felaketleştirme düşüncelerini değiştirmeyi hedefler. Davranış alanı ile çalışarak çeşitli egzersiz ve ödevlerle panik bozukluğun davranış üzerindeki kaçınmaları ortadan kaldırmayı amaçlar. 

EMDR panik atak tedavisi için etkili bir yöntemdir. EMDR Terapisi kişinin geçmişte yaşamış olduğu travmatik olaylar ve bu olayların etkileri ile oluşmuş negatif düşünceler ve kaçınmaları azaltarak panik atak ve kaygı bozukluklarını tedavi etmeyi amaçlar. Kişi geçmişte yaşamış olduğu olumsuz olaylardan dolayı kaygısına sebep olan ortam ya da durumlara karşı yoğun stres hisseder. EMDR panik atağa neden olan bu travmatik anları çalışarak olumsuz düşünceleri ortadan kaldırır, travmatik anları duyarsızlaştırır ve kaygı düzeyinin kontrol edilmesini sağlayarak iyileşmeyi sağlar. 

Panik atak yaşayan bireyler kalp atışları öyle ani ve şiddetli olabilir ki kendilerinin kalp krizi geçirdiklerini düşünebilirler ve bu sebeple panik atak yaşayan kişilerin kafasındaki sorulardan biri “Panik atak öldürür mü?” olabiliyor. Buna ek olarak yaşadıkları yoğun fiziksel belirtiler kişiye büyük bir hastalığa sahip olduklarını da düşündürebiliyor. Fakat panik atakların altında yatan psikolojik sebepler hakkında kişiye farkındalık kazandırmak atakların azalması için oldukça önemlidir.

Panik Atağı Yenenler Anlatıyor: Neler Yaşadılar?

Panik atak yaşayan birçok kişi ilk atak deneyimlerini anlamakta zorlanırlar. Kişi, ataklar tekrar ettikçe bunlarla nasıl başa çıkabileceğini anlamaya çalışır. 

• Peki ilk panik atak nasıl oluşur?

Görünen bir sebep olmaksızın aniden başlayan göğüs ağrısı, kalp çarpıntısı, nefes alamama hissi, terleme, titreme, üşüme, baş dönmesi, bayılacakmış gibi olma, karın ağrısı ya da bulantı, uyuşma ya da karıncalanma gibi belirtilerle kişi yoğun dehşet durumunda kalır. O sırada kişi büyük bir korku ve kaygıyla öleceğini hisseder. Kişinin zihninden “Kalp krizi geçiriyorum”, “Aklımı kaybedeceğim”, “Kontrolümü yitireceğim”, “Felç geçiriyorum” gibi felaketleştirici düşünceler geçer. Bu anlarda kişi yoğun bir ölüm korkusu ve felç olma korkusu yaşar. Nefes alıp verme hızındaki değişiklik kişide boğulma hissi verir ve daha derin ve sık nefesler alıp verdikçe bu boğulma hissi artar.

Kendi haline bırakıldığında ortalama 20-30 dakika sürebilir ve kendi kendine yatışır. Fakat atak geçiren kişi için bu süre çok daha uzunmuş gibi algılanır.

Panik atak anında vücutta harekete geçen mekanizma şöyledir: Panik atak geçiren kişi o esnada yoğun korkuyla birlikte alarm moduna geçerek vücudun çalışmasını otomatik olarak düzenleyen sempatik sistem hızlanır. Bu da demek olur ki; hareket kaslarına giden kan miktarı artar, el ve ayaklar soğur, vücut hızlanır, cilt soluklaşır, terleme ve titreme olur. Bu esnada vücudu yöneten otonom sinir sistemi artan oksijen miktarını dengelemek için solunumu yavaşlatmaya çalışır. Panik atak yaşayan kişi ise sanki yeterince hava alamıyor gibi hissederek sık, derin ve fazla nefes almaya çalışır. Otonom sistemi ile olan bu mücadele kişide boğuluyormuş hissi oluşturur. Bu sebeple hızlı nefes alıp vermek yerine yapılması gereken nefes alışverişini azaltmaktır.

Ataklar yaşandıktan sonra panik atak hastalarının düşünceleri:

Evde ya da dışarıda yalnız olduklarında yardım alamayacaklarından, kalp krizi geçirmekten, hastaneye yetişemeyerek öleceklerinden, kontrollerini kaybederek çıldırmaktan, kendilerine ya da yakınlarına zarar vermekten, kalabalık ortamlarda garip davranışlarda bulunarak rezil olmaktan korkarlar. Yoğun olarak bunları düşünmek de onları sürekli üzüntülü ve tedirgin hissettirir.

Ataklar yaşandıktan sonra panik atak hastalarının davranışları:

Bu felaketleştirici düşünceler bir süre sonra panik atak hastalarının davranışlarını değiştirmeye başlar. Atak yaşayabileceklerini düşündükleri ortamlardan, etkinliklerden, toplu taşıma araçlarından, avmlerden ya da yiyecek ve içeceklerden kaçınmaları başlayabilir. Bu davranışların şiddeti ve sıklığı arttığında kişinin günlük hayatında kısıtlayıcı ve uyum bozucu davranışlar haline gelebilir. Örneğin; dışarıda atak geçireceğinden ve bilincini yitireceğinden korkan kişilerin sokağa çıkmaması, atak yaşayabilecekleri kaygısıyla acil servislere ulaşabilmeyi hızlandırmak için bütün günlerini hastane bahçesinde geçirmek ya da güzergahlarını acil servis, eczane ve muayenehane bulunan yerleri seçerek ayarlamak gibi davranışlar görülebilir. 

Panik Atağı Yenenler Neler Yapıyor?

Panik atak, tedavisi mümkün ve kontrol altına alına bilen bir kaygı bozukluğudur. Bilişsel Davranışçı Terapi, EMDR Terapisi veya Psikodinamik Terapi gibi pek çok terapi ekolü panik bozukluğun altındaki sebepler inceleyerek belirtileri azaltır. Kişiye nasıl başa çıkabileceğini dair beceriler kazandırarak kişinin kendisini düzenleyebilmesini hem düşünsel hem de davranışsal düzeyde sağlar. Ataklar nedeniyle hayatını kısıtlayan ve işlevsizleştiren alanları tekrar canlandırarak bireyin hayat kalitesini arttırır. Daha yoğun ve sık ataklar yaşayan hastalarda ilaç tedavisiyle birlikte yürütülen psikoterapiler panik bozukluğun kalıcı olarak tedavi edilebilmesini kolaylaştırmış olur. 

Panik Atağa İyi Gelen Şeyler

Öncelikle kalıcı ve uzun vadeli bir iyileşme süreci için psikiyatrist hekim ve uzman bir psikologdan destek almak önemlidir.

Panik atak esnasında ise yapılması gerekenler şunlardır: 

• Ataklar o anda kişiyi çaresiz ve zayıf hissettirecek baskı uygulayabilir. Bu sebeple atağın geldiğini fark etmek ve bunun bir panik atak olduğunu ve daha önceki ataklar gibi bunun da geçeceğini zihne tekrar tekrar hatırlatmak,
• Kişiye en iyi gelen pozisyonda durması, 
• Nefes alışverişi dengelemek, karından derin ve düzenli nefes alıp vermek. (Nefes üzerinde uygulanan bu kontrol, o an çok zorlansanız ve kötü hissetseniz de durumun üstesinden gelebildiğinizi görmenizi sağlayacaktır.)
• Panik atak dışında farklı konular konuşarak zihni meşgul edebilmek.
• Panik atak esnasında dolaşıp hareket etmek, yürümek faydalı olabilir. Hareketin ritmik doğasından dolayı da nefesi düzenlemeye yardımcı olur.
• Duyuların birini kapatarak nefese odaklanmak. (Panik atağı tetikleyebilen şiddetli ses, ışık ve görüntüler atağı arttırabileceği için gözleri veya kulakları kapatmak ve nefese odaklanarak bir süre kalmak atak etkilerini hafifletebilir.)
• Bir yakınına bu sıkıntıyı söylemek hem gerçeği kavramaya yardımcı olurken hem de bu kişinin atak yaşayan kişiye sakinleştirici bir ortam sağlayabilmesine olanak verir.

Atak Sırasında Yapılmaması Gerekenler:

• Atağın geçmesi için yapılan; ortamı terk etmek, acil servise gitmek, alkol almak, ilaç içmek gibi kısa vadede atağın geçmesini sağlıyor olsa da uzun vadede atakların yeniden ortaya çıkmasına ve rahatsızlığın devam etmesine yol açar. Bu tür yararsız ve geçici müdahaleler yapılmamalıdır çünkü ataklar doğası gereği hiçbir şey yapmasanız da sona eren ve kendi kendine yatışan hallerdir. 
• Panik atak krizi belirtileri gösteren bir kimseye “Rahat ol”, “Hiçbir şey yok, iyisin”, “Kafana takma” gibi cümleler kurulmamalıdır.
• Kafein, enerji içecekleri ve sigara gibi atağı etkileyen uyarıcılardan kaçınmak.

Bu makale panik bozukluk ve panik atak hakkında bilgilendirme ve farkındalık kazandırmak içindir. Kendinizde böyle belirtiler fark ediyorsanız mutlaka bir uzmana başvurun. Tanı sürecinden sonra psikolog ile psikolojik destek alabilir ve süreci iyileştirebilirsiniz. Panik atak online terapi ile de tedavi edilebilir. Bizlere buradan ulaşabilir, ayrıntılı bilgiye sahip olabilirsiniz.