06 şubat 2024, Albis Therapy

Otizm Nedir?

Otizm spektrum bozukluğu, belirtilerin genellikle üç yaşından önce ortaya çıktığı ve kişilerin sosyal becerilerinin gelişiminde birçok sorunla karşılaştığı yaşam boyu süren nörogelişimsel bir bozukluktur. Otizmin “spektrum” olarak isimlendirilmesi hafif ve şiddetli olmak üzere farklı derecelerde belirtiler göstermesiyle yayılan bir spektruma sahip olmasından kaynaklıdır. Otizm spektrumu farklı derecelerde belirtilere sahip atipik otizm, Asperger sendromu gibi farklı otizm çeşitlerine sahiptir. Beyin işlevleriyle bağlantılı sinir sistemi problemlerinin otizme neden olduğu düşünülmekle birlikte otizmin nedenleri kesin olarak bilinmemektedir. Genetik açıdan bakıldığında ikizlerden birinde otizm varsa diğerinde de otizm spektrum bozukluğu olma ihtimali yüksektir. Bunun yanında otizmde hangi genlerin ve çevresel faktörlerin önemli rol oynadığı da belirsizdir. Otizmin ortaya çıkışında birçok neden birlikte etkili olabilir. Bunlar; doğum sonrası ve doğum öncesi bazı durumların otizm spektrum bozukluğunu etkilediği, annenin duygusal karmaşası, korkusu ve zihinsel sorunları doğumdan önce otizme sebep olabildiği, anne karnında oluşan kızamıkçık virüsü de etkili bir faktör olarak görülmektedir. Doğum sonrasında aşırı ihmal, çocuklarda duygusal travmaya neden olabilir ve otizmi tetikleyebilir. Ayrıca bazı sağlık sorunları otizm spektrum bozukluğuyla ilişkilendirilebilir. Bunlar kas distrofisi, down sendromu, serebral palsi, İnfantil Spazmlar, Nörofibromatozis, Fragile X Sendromu, Tuberoskleroz ve Rett Sendromu olabilir. Otizm spektrum bozukluğu her ülkede, toplumda ve aile türünde görülebilmektedir.

Otizm Belirtileri

Amerikan Psikiyatri Birliği’nin Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı’na (DSM-5) göre otizm spektrum bozukluğu olan tüm bireyler iki temel alanda yetersizlik göstermektedir: 

(1) yeterli sosyal iletişim ve sosyal etkileşimin olmayışı,

(2) tekrarlayıcı davranışlar. /takıntılı davranışlar ve sınırlı ilgi ve aktiviteler. 

*Otizm spektrum bozukluğu tanısı için belirtilerin erken çocukluk döneminde görülmesi, çocuğun günlük yaşamında işlevselliğini olumsuz yönde etkilemesi ve genel gelişimsel gecikme ve öğrenme bozukluklarıyla ilişkili olmaması gerekmektedir. Bunun yanında belirtiler kişiden kişiye göre değişebilmektedir.

Otizm spektrum bozukluğunda sık görülen belirtiler şöyledir:

• Göz temasından kaçınma ya da nadiren kurma, 
• Adı söylendiğinde tepki vermeme,
• Akranlarıyla ya da oyuncaklarla oynanan oyunlara kayıtsız kalma ya da nasıl oynanacağını bilememe, 
• Konuşma ve dil gelişiminde gerilikler,
• Duyguları ifade etmede ve anlamada sorunlar,
• Sallanma gibi sıra dışı fiziksel hareketleri tekrarlı hale getirme, 
• Günlük yaşamdaki yeniliklere tepki verebilme ve günlük rutinin bozulmasına karşı aşırı direnç gösterme,
• Gözleri belli bir noktada sabit tutma,
• Arkadaşlık kurma ve sürdürmede zorluklar,
• Duyusal uyaranlara karşı çok yüksek veya düşük seviyede tepki verme.

*Ebeveynler bu tür davranışlar ve gelişim gecikmeleri gözlemliyorlarsa derhal bir uzmana başvurmalıdırlar. Ayrıca her gelişim geriliği ya da “normal olmayan” davranışlar otizm ya da diğer gelişimsel bozukluklara işaret etmek zorunda değildir. Buna bağlı olarak otizm spektrum bozukluğunun tipik özellikleri sosyalleşme güçlükleri, değişime karşı güçlü direnç ve düşük zeka düzeyidir.

Bebeklerde Otizm Belirtileri

Bebeklik döneminde otizm belirtilerini gelişimsel aşamalara göre gözlemleyebilmek ve fark edebilmek önemlidir. 

0-1 Yaş 

• Göz teması yoktur veya azdır.
• Gülümseme ve seslenmeye tepkileri düşüktür.
• Anne veya bakım vereni tanıma tepkileri yoktur.
• İnsanlara ilgi göstermezler.
• İsmine karşı tepki vermezler.

2-3 Yaş

• Kelime kullanımı kısıtlı ve konuşmakta güçlük çekebilirler.
• Otizm için en sık başvurulan yaş grubudur.
• Göz temasından kaçınırlar.
• Donuk yüz ifadesi vardır.
• İşaret edilen yer veya nesnelere bakmazlar. 
• İsmine tepki vermeme, akranlarına ilgi göstermeme olabilir.
• Tekrarlayan hareketler (sallanmak, çırpınmak, zıplamak vb.) vardır.
• İnatçı ve agresif davranışlar olabilir.
• Oyuncaklarla uygun şekilde oynamama, onları bir sıraya dizme yada oyuncağın sadece bir parçasına odaklanma görülebilir.

Otizm Tedavisi

Otizm spektrum bozukluğu erken tanıya ihtiyaç duyan ve kişinin uyum konusunda problemler yaşayarak günlük işlevselliğinde, öğrenmede, sosyal ilişkilerinde olumsuz etkiler gösteren bir gelişimsel bozukluktur. Bu sebeple aileler bu konuda bilgili ve farkındalıklı olmalıdır. Eğer bahsettiğimiz belirtiler gözlemleniyorsa mutlaka bir çocuk psikiyatristi ve çocuk nöroloğuna başvurmaları önemlidir. Otizm spektrum bozukluğu tanısı ancak bu uzman (çocuk veya ergen psikiyatristi ve çocuk nöroloğu) hekimler tarafından konulabilirken tanı konulması hangi belirtilerin hangi ortamda hangi yoğunlukta nasıl seyrettiğinin belirlenmesiyle olan karmaşık bir süreçtir. Otizme sahip bireylerin etkilenme düzeyi ihtiyaç duydukları destek düzeyi ile belirlenir. Otizm tedavisinde öncelikle aile bilgilendirmesi çok önemlidir çünkü otizmli çocuklar için en önemli ortam aile ortamıdır. Ebeveynler ve kardeşler önemli bir rol oynamaktadır. Aynı zamanda otizmli çocuğun gelişiminin yanı sıra ebeveynlerin ve kardeşlerinin psikolojik iyilikleri de önemlidir. Otizmli bir çocuğa veya kardeşe sahip olmak aileler için zor bir durumdur. Öncelikle çocuklarında otizm spektrum bozukluğu tanısıyla karşılaştıklarında çoğu ebeveyn pek çok sorun ve zorlukla yaşamaya başlıyor. Otizm spektrum bozukluğunun ne olduğunu bilmeyen bazı aileler, çocuğuna otizm tanısı konduğunda hayal kırıklığına uğrayabilir ve üzülebilir. 

Otizm spektrumuna sahip çocuklar günlük yaşamlarında uyumsal davranış problemleri yaşadıklarından özel bakıma ihtiyaç duyarlar. Belirtilerin kontrol altına alınabilmesi ve otizme sahip bireylerin hayatlarını kendi koşullarına uygun şekilde devam ettirebilmeleri için onlara uygun programlara ihtiyaçları vardır. Bunlar; özel eğitim okulları ve özel eğitim sınıfları olmakla birlikte öğrenme güçlükleri için oluşturulan psikologlar eşliğinde yürütülen uygulamalar, davranışsal terapiler, sosyal beceri eğitimleri olabilir.