17 Mart 2024, Albis Therapy

Borderline (Sınırda) kişilik bozukluğu, daha önce ‘Kişilik Bozukluğu’ makalemizde açıkladığımız gibi DSM-5 Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatiksel El Kitabı’na göre tanımlanmış 12 kişilik bozukluğundan B Kümesi kişilik bozukluklarından biridir. B Kümesi kişilik bozuklukları içinde histiriyonik, narsistik, antisosyal ve borderline kişilik bozuklukları yer alır. B Kümesinin ortak özellikleri; dramatik, duygu düzenleme bozuklukları ve beklenmedik davranışlar şeklinde örüntülerin olmasıdır.

Peki “Borderline nedir?” sorusuna gelirsek ‘sınırda’ anlamına gelen borderline kavramı dengesiz duygu durumu ve uçlarda davranışlar barındıran bir terim olduğunu söyleyebiliriz. Borderline kişilik bozukluğu, ergenlik sonu ve erken yetişkinlik döneminde başlayan duygu durumunda yoğun dalgalanmalar, sosyal ilişkiler kurmakta güçlük, benlik algısında tutarsızlık ve dürtüsel davranışların görüldüğü bir ruhsal bozukluktur.

Sınırda kişilik bozukluğu olarak da bilinen borderline, kişilerin duygularını düzenlemede zorluk yaşamasıyla dürtüsel davranışlar sergilemesini, kişilerarası ilişkilerini olumsuz etkilemesini ve risk içeren aşırı yemek yeme, kumar oynamak, güvensiz cinsel ilişkiler kurmak uyumsuz davranışlar geliştirmesiyle kendini gösterebilir. Ani öfke patlamaları, kendine zarar verme ve intihar girişimleri, bağımlılıklar, kişilerarası problemler ve bağlanma konusunda zorluklarla birlikte yalnızlık ve boşluk hissi belirgin olarak görülebilir. Benlik bilincinin gelişmesi konusunda güçlükler yaşanmasıyla borderline kişilik bozukluğuna sahip kişiler değerler, bağ kurma ve kariyer seçimi gibi konularda problem yaşayabilirler. Bu zorluklar ve kişilik özellikleri; kişinin uyum sağlamasını olumsuz etkilemekte ve yaşamının birçok alanında ciddi problemler göstermesini sağlar. Kişinin yaşamını ve ilişkilerini düzenleyebilmesi, etkilerin azaltılması ve kontrol altına alınması için psikiyatrist ve psikologlar tarafında profesyonel bir destek almak oldukça önemlidir.

Sınırda kişilik bozukluğuna eşlik eden depresyon, anksiyete, panik bozukluk, yeme bozuklukları, alkol ve madde kullanımı gibi başka problemler ve duygu durum bozukluklarının görülmesi oldukça yaygındır. Özellikle depresyon, anksiyete ve madde kullanımı borderline ile eştanıya sahiptir. Bunların yanında yapılan çalışmalarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite (DEHB) tanısı alan çocukların ileride başka bozuklukların yanı sıra borderline kişilik bozukluğu geliştiği görülmüştür.

Borderline Kişilik Bozukluğu Belirtileri

Borderline belirtileri için baktığımızda en sık kendini gösteren problemler kişilerarası ilişkilerde dengesiz dürtüsel davranışların olmasıdır. Kişiler bunların etkisiyle karşıdaki kişileri fazlasıyla idealleştirebilir ve bunun sonucu olarak hayal kırıklığı ve öfke nöbetleri yaşar. İlişkilerde olduğu gibi kişinin kendi benlik algısına karşı değerlendirmeleri, inançları, değerleri de oldukça tutarsız ve dengesizdir. Bunlarla birlikte gelen sürekli bir boşluk duygusuna rastlanır. Hayat planlarında uzun vadeli sonuçları düşünmeden hızlıca tepki göstererek dürtüsel hareket edebilirler. Borderline görülen kişilerde duygu durumları çok hızlı değişkenlik gösterir ve uçlarda tepkisellikler görülür. Borderline kişilik bozukluğu tanısı koyulabilmesi için aşağıdaki belirtilerin erken ergenliğin başından itibaren birçok bağlamda kendini gösterdiği DSM-5’te tanılanmış 9 belirtiden 5 tanesi ya da daha fazlasının görülmesi gereklidir.

1. Gerçek veya hayali bir terk edilmeden kaçınmak için çılgınca çabalar gösterme

2. Gözünde aşırı büyütme (göklere çıkarma) ve yerin dibine sokma uçları arasında gidip gelme, gergin ve tutarsız kişiler arası ilişkilerin olması,

3.  Kimlik karmaşası: belirgin olarak ve sürekli bir biçimde tutarsız benlik algısı veya kimlik duyumu,

4.  Kendine zarar verme olasılığı yüksek en az iki alanda dürtüsellik (para harcama, maddenin kötü kullanımı, güvensiz araç kullanımı vb.)

5.  Yineleyen intihar davranışları, girişimleri ve göz korkutmalar,

6.  Duygu durumunda belirgin tepkiselliğe bağlı değişkenlik,

7.  Kendini sürekli boşlukta hissetme,

8.  Uygunsuz yoğun öfke ya da öfkesini kontrol edememe,

9.  Stres ile ilişkili geçici kuşkucu düşünce veya ağır dissosyatif semptomlar.

Borderline Kişilik Bozukluğu Neden olur?

Borderline kişilik bozukluğunun gelişmesinde birçok alanda çeşitli etkenin etkisi birlikte olduğu düşünülmektedir. 

• Genetik faktörler: Yakın aile bireylerinde borderline kişilik bozukluğunu görülmesi bozukluğun geliştirilme riskini arttırdığı yapılan çalışmalarda görülmüştür.
• Nörobiyolojik faktörler: Borderline kişilik bozukluğuna sahip kişilerin beyin görüntülemelerinde duygu ve dürtü kontrolün yapıldığı bölgelerde işlevsel ve yapısal farklılar olduğu gözlemlenmiştir. 
• Çevresel ve psikososyal faktörler: Çocukluk dönemi yetersiz ilgi ve destek görülmesi, ebeveynlerde ayrı olma, terk edilme veya ebeveyn kaybı, aile içi şiddet, çocukluk dönemi ihmal ve istismarı, psikiyatrik rahatsızlığı olan bir aile üyesiyle birlikte yaşamak vb.

Borderline Kişilik Bozukluğu Tedavisi

Borderline kişilik bozukluğu pek çok duygu durum bozukluklarıyla benzerlik gösterdiği için tanı koyulabilmesi zor olabilir. Ancak bir psikiyatrist hekim kişinin belirtilerine, geçmiş deneyimleri ve aile öyküsüne bakarak, DSM-5 tanı kriterlerini değerlendirerek tanı koyabilir. Tanıdan sonra tedavi planı çıkartılır. Borderline tedavisinde psikoterapiler, ilaç tedavisi veya hastaneye yatış gibi farklı yöntemler kullanılır.

Kişilik bozuklukları tedavi edilebilir ruhsal bozukluklardır ancak tedavi süreci uzun ve hayat boyunca devam edebilir. Tedavilerde hedef; belirtilerin kontrol altına alınmasıyla birlikte kişinin işlevselliğinin yeniden kazandırılmasıdır. Psikiyatrist veya psikolog ile yürütülen psikoterapiler de kişiye belirtilerle baş etme becerileri kazandırırken uyum bozucu davranış örüntülerinin yerine uyumlu davranışlar inşa edebilmesine yardımcı olur. Kişinin hayat kalitesini arttırarak günlük işlevselliğini ve kişilerarası ilişkilerinde olumlu değişimler yaşanır.

Uzun süreli terapilerin borderline kişilik bozukluğunun kontrol altına alınmasında etkili olduğu görülmüştür. Etkili olan psikoterapi yaklaşımlarına şöyle örnek verilebilir; Diyalektik Davranışçı Terapi, Şema Terapi, Bilişsel Davranışçı Terapi. Kişinin kendisine veya çevresine fiziksel olarak zarar vermesi gibi belirtilerin şiddetli olarak görüldüğü zaman hekimler tedavinin gözetim altında olmasına ihtiyaç duyulmasından kişinin hastaneye yatışını uygun görebilirler. Sınırda kişilik bozukluğu uygun tedavi planıyla belirtilerin yönetilerek hayat kalitesinin arttırılabileceği bir rahatsızlıktır. Borderline ile yaşamak kişinin kendisi ve çevresi için zorlayıcıdır bu sebeple gözlemlediğiniz belirtiler olması halinde mutlaka bir profesyonele başvurmak önemlidir.