Şema Terapi Nedir?

Şema Terapi, Jeffrey Young tarafından bilişsel terapi yaklaşımından geliştirilmiş bütüncül bir psikoterapi türüdür. Şema terapi, kökenleri çocukluk ve ergenlik deneyimlerine uzanan, çarpık düşünceler, duygu ve davranışsal problemler içeren, bilişsel davranışçı yaklaşım esas alınmakla birlikte Gestalt, psikanaliz, bağlanma, nesne ilişkileri yaşantıya dayalı ve ilişkisel teknikler gibi pek çok yaklaşımı birleştiren bir terapi ekolüdür. Bireylerin çarpık düşünce kalıpları ve çocukluk deneyimlerinin de etkili olduğu psikolojik sorunları ve kişilik bozukluklarını tedavi etmek için kullanılır. 

Şema Nedir?

Şema, bireyin kendisini, dünyayı ve kişileri nasıl algıladığı ve baktığı ile ilgili bilgi veren, çocukluğun erken dönemlerindeki deneyimlere uzanan düşünce ve davranış kalıpları olarak tanımlanır. Dünyaya geldiğimizde boş bir levha ile hayata başlarız. Hayatta kalmak için çevremizden ve yaşantılarımızdan öğrendiğimiz tüm bilgileri bu levhaya yazarak dünya, kendimiz ve insanlar hakkında bakışlarımıza bilişsel şemalar olarak tanımlanır. Bebeklikten beri edindiğimiz bilgiler ile bir kez oluşturulan şemalar, birey için mutlak gerçek olarak algılanır ve kolay kolay değişmezler. Şemalar, çocukluk döneminde dünyayı anlamlandırmak ve hayatta kalmamızı sağlayacak ihtiyacımız olan bilgileri içeren, büyüdüğümüz çevrede öğrendiğimiz ilk bilgilere ve bakışlara dayanan inançlar ve tutumlarımızdır.  

Şemaların içeriği temel olarak üç farklı nedenden oluşur;

Birincisi, temel duygusal ihtiyaçların karşılanmamasıdır. Şema Terapiye göre bu ihtiyaçlar; güvenli ve istikrarlı bağlanma, duygu ve ihtiyaçları ifade edebilme, özerklik, kendiliğindenlik ve oyun, gerçekçi sınırlar ve öz-denetimdir. 

İkincisi, erken dönem deneyimler ile ilgilidir. Çocuğun en başta sevgi olmak üzere ebeveynin ve göstermesi gereken bakımdan yoksun kalması, zarar görerek istismar edilmesi, anne ve babasının hayattaki tutumlarını içselleştirerek model alması, ihtiyaçlarının gereğinden fazla aşırı olarak karşılanması çocukta psikolojik şemalar oluşturabilir.

Üçüncüsü, her insanın farklı mizaca sahip olması çevresinden farklı şekilde dünyadan etkilenmesi ve algılamasına yol açar. Duygusal bir istismara maruz kalan bir çocuk içine kapanırken bir diğeri saldırganlaşabilir. 

Bu nedenlere bağlı olarak oluşmuş, pozitif özelliklere sahip şemalar olduğu gibi zaman içerisinde giderek koşulsuz kabul edilmiş yargılar haline gelen, hayatla baş etmek için geliştirilmiş işlevsiz ve uyumsuz şemalar da vardır. Bu olumsuz bilişsel şemalar, kişinin hayatına negatif etkileri olan ve psikolojik sorunlar oluşturan yapıya sahiptir. Şema Terapi bu uyumsuz şemalarla çalışarak bireyin hayatındaki sorunları tedavi etmeye çalışır.

Şema Örneği:

Neden azarlandığını anlamayan bir çocuk daha sonraki azarlardan korunmak için nedenini anlamasa veya bilmese de kendisini hatalı gibi hissederek başka hata yapmaktan korunmaya çalışabilir. Bu hatalı ve kusurlu hissedebilme konusunda gelişen becerisi, ilerideki yaşamında yaşayacağı tartışmalar veya kendini savunmak zorunda kalacağı durumlarda bir engelleyici olarak çalışacaktır. Aslında bilişsel şemalar, çocukluk çağlarındaki zedeleyici yaşantıların güncel temsilleridir.

Şema Terapinin Amacı 

Şema Terapinin amacı, Danışanların yaşadıkları psikolojik problemlerin altında yatan, karşılanmamış ihtiyaçların neler olduğunu ve bunları temsil eden şemaları belirlemeyi ve sorunlarla baş etme yöntemlerini geliştirmeyi amaçlar. Terapi sonrasında da kişinin sahip olduğu şemalarla baş edebilmesini öğrenmiş olmasını amaçlar. 

Şema Türleri

Beş farklı alanda toplam 18 işlevsiz şema türleri bulunur. 

1. Ayrılma ve Reddedilme Şemaları
   1. Terk edilme
   2. Duygusal yoksunluk
   3. Şüphe / Kötüye kullanılma
   4. Kusurluluk / Utanç
   5. Sosyal İzolasyon / Yabancılaşma
2. Zedelenmiş Özerklik ve Başarısızlık Şemaları
   1. Beklenmedik Olaylara Karşı Dayanıksızlık
   2. Bağımlılık / Yetersizlik
   3. Başarısızlık
   4. Gelişmemiş benlik
3. Zedelenmiş Sınırlar Şemaları
   1. Haklılık / Büyüklenmecilik
   2. Yetersiz Öz-denetim
4. Başkaları Yönelimlilik Şemaları
   1. Boyun Eğicilik
   2. Kendini Feda Etme
   3. Onay Arayıcılık
5. Aşırı Duyarlılık ve Baskılama Şemaları
   1. Karamsarlık / Hataya Katlanamama
   2. Duyguları Bastırma / Aşırı Sorumluluk
   3. Yüksek Standartlar / Aşırı Eleştirellik
   4. Cezalandırıcılık

Şema Terapi Nasıl Uygulanır?

İlk aşamada şema terapi alanında eğitim alarak uzmanlaşmış bir profesyonel tarafından şema terapi hakkında bilgi verilerek danışanın bilgilenmesi sağlanır. Terapist ile danışan arasındaki diyaloglarla, testlerle ya da duygusal tekniklerle danışandaki bilişsel şemalar ve danışanın baş etme yöntemleri tespit edilir. İkinci aşamada bilişler, duygular, davranışlarla ve terapötik ilişkinin olduğu teknikler kullanılarak danışanda var olan şemalar ele alınır. Bu süreçte danışanın terapistle beraber çalışarak sorguladığı geçmişte yaptığı ve halen yapmakta olduğu çarpık düşünceler üzerine çalışılır. Kişini yeni bilgiler ışığında geçmişle köprü kurarak psikolojik şemalarını anlamlandırması sağlanır. Danışanın şemaları hakkında farkındalığı arttıkça ve yaşadıklarıyla ve geçmişteki benliğini kabul ettikçe, barıştıkça erken dönem uyum bozucu şemalarının olumsuz etkileri azalır.

Şema Terapi Hangi Durumlar İçin Uygulanabilir?

Şema Terapi;

• Kronik depresyon,
• Yeme bozuklukları,
• Travma sonrası stres bozuklukları,
• Kaygı bozuklukları,
• İlişki sorunları
• Madde bağımlılığı gibi birçok durum için uygulanabilir. Özellikle Borderline Kişilik Bozukluğu yaşayan kişilerin terapi süreçlerinde kanıtlanmış bir terapi türüdür.

Şema Terapi Ne Kadar Sürer?

Danışanın ihtiyaçlarına ve seanslara katılım sıklığına göre değişiklik gösterebilir. Genellikle haftada bir kez ve 6-12 ay arasında sürer. Kişinin hayatındaki değiştirmesi gereken sorunlu düşünce ve davranış kalıplarının günlük hayata adapte edilmesi daha uzun zaman alabilir. Terapini süresi, danışanın problemlerinin karmaşıklığı, şiddeti ve hangi aşamada terapiye başvurduğu gibi nedenlere de bağlıdır.