Narrative (Öyküsel) Terapi Nedir?

Narrative (Öyküsel) Terapi, iki aile terapisti Micheal White ve David Epson tarafından geliştirilmiş, 1989 yılında “Literate Means to Therapeutic Ends” ve 1990 yılında “Narrative Means to Therapeutic Ends” isimli kitaplarının yayınlanmasından kısa süre sonra dünyanın birçok ülkesinden psikoterapistler tarafından tanınan bir terapi yaklaşımıdır. Kişiyi problemler ve patolojiler üzerinden tanımlayarak sorunlar karşısında yetersiz hissettiren mevcut yaklaşımlara tepki olarak doğan postmodernist bir psikoterapi yaklaşımıdır. Bireyi merkeze alan, insanların kendi yaşamlarının uzmanı olarak kabul eden, onlara hayatlarında kişisel faillik veren ve problemleri kişiden ayrı olarak ele alan bir terapi ekolüdür. 

Narrative Terapi kişiyi kendi bağlamında, kendi karakteristik özellikleri, tercihleri, deneyimlerine ve yaşamı anlama ve yorumlama biçimlerine tamamen saygı duyarak karşılaştıkları problemlerle kişiye suçlayacı bir tutum sergilemeden bir terapi yaklaşımını takip eder. Bu yaklaşımın temel felsefesi ise “Bireyler birden fazla hikayeye sahiptir ve kişi problem değildir, problemin kendisi problemdir.” Problemleri kişinin kimliğinden ayrıştırarak kişilerin sorunların hayatına etkilerini azaltacak pek çok beceri, yetenek, inanç, değer ve yetkinliğe sahip olduğuna inanır. Narrative terapistler kişinin bu becerilerini bulabilmelerine, fark edebilmelerine ve ortaya çıkartabilmelerine belirli yöntemler kullanarak yardımcı olur. 

Sahip olduğumuz çoklu hikayeler üzerinden problemli hikayenin yanındaki bize ait alternatif hikayelerin peşine düşer. Böylece kişinin tercih edeceği alternatif hikayeleri bularak kişinin durumlar karşısındaki failliğini ortaya çıkarır, hikayelerini zenginleştirerek onları güçlendirir. 

Öyküsel Terapi; bireyler, aileler, çiftler, çocuklar ve topluluklarla çalışmaya imkan veren oldukça işlevsel bir yaklaşımdır. Yıllar içinde farklı kültürlerden birçok terapistin katkısıyla gelişmiş ve yapılan araştırmalarla da çok farklı ruhsal problemlerde etkinliği kanıtlanmış, kültürel farklılığa duyarlı dünya çapında hızla yayılan yaklaşımlardan biri haline gelmektedir.

Narrative Nedir?

‘Narrative’ kavramı sözlükte anlamıyla ‘öyküsel veya anlatısal’ olarak açıklanmakla birlikte bir dizi olayın anlaşılması ve açıklanması için oluşan hikayelerimizle ilişkilidir. Yaşamı ve olayları hikayelerle anlamlandırır ve şekillendiririz. Narrative yani Öyküsel Terapi ise ismindeki bu anlatısal yapısıyla insan hikayelerini dinlemeyi, anlatmayı veya onu yeniden şekillendirecek şekilde anlatmayı kapsarken hayatın içindeki problemleri de kapsar. Öyküsel Terapi temelde kişilerin tercih ettikleri hikayelerini onları güçlendirecek şekilde oluşturabilmeyi ve anlatabilmeyi amaçlar. Kullandığımız dil, deneyimlerimizi oluşturarak yapılandırır ve yaşanmış olayları umut hikayelerine dönüştürebilir.

Narrative (Öyküsel) Terapi Hangi Fikirlerden Beslenir?

Aile ve çift terapisti Micheal White ve David Epson, ailelerle ve çocuklarla çalışarak elde ettikleri deneyimler ve bilgileri felsefe, sosyoloji, antropoloji, eğitim psikolojisi gibi birçok disiplindeki fikirlerle zenginleşmiş çeşitli yöntemler geliştirmişlerdir. Bu yöntemleri hem bireysel hem de aile ve çift terapisi uygulamalarına adapte etmişlerdir. Bu fikirler; kültürel antropolojiden Gregory Bateson, Barbara Myerhoff, Clifford Geertz ve Victor Turner isimlerinden etkilenirken Micheal Foucault, Jacques Derrida ve Paulo Freire’yi içeren felsefi bir alt yapı taşır. Michael White ve David Epston, Foucault’un “Batı kültüründe insanların tanımlama ve sınıflandırma yoluyla nesneleştirilerek modern bir gücün insanların içselleştirdikleri söylemlerle kişileri kontrol ettiği” düşüncelerinden etkilenerek patoloji söylemlerinin insanı tanımlaması yerine problemin kendisinin nesneleştirilmesini amaçlayarak geliştirdikleri “Dışsallaştırma Konuşmaları” adını verdikleri bir uygulama sayesinde bu durumu tersine çevirmiştir. 

Yine Narrative Terapi eğitimsel psikolojideki bazı ögelerinde de Jerome Bruner ve Lev Vygotsky’den beslenmiştir. Narrative Terapinin fikirlerinden faydalanarak yeni uygulamalar geliştirdiği bilim insanlarının bir diğeri de Antropolog Barbara Myerhoff’tur. Michael White, Myerhoff’un yaşlılarla yaptığı çalışmalardan ortaya çıkardığı “yeniden üyelik” (re-membering) sürecindeki iletişimlerin, diyalogların, söylemlerin terapötik değerini keşfetmiş ve bunu Narrative Terapiye adapte etmiştir.

Öyküsel Terapi, modern terapi yaklaşımlarında gözlemlenebilen ve sistematik olarak bilinen nesnel gerçeklikten ziyade kişinin öznel gerçekliği esas alınır. Bireylerin gerçekleri vardır ve bu gerçek sosyal olarak yapılandırılır. Arka plandaki bu disiplinlerle zenginleşmiş Narrative Terapiyi şekillendiren fikirler şunlardır:

1. İnsanlar anlam yükleyicidirler.
2. Anlamlar etkilidir.
3. Hikayeler anlam yüklemek için bir ‘çerçeve’ veya ‘yapı’ sağlar.
4. Hayat veya kişilik çok katlıdır, tek yönlü ve sabit değildir.
5. Hikayeler ve anlamlar bir bağlam içinde oluşur.
6. Bazı öyküler var olmak için diğerlerinden daha fazla alana sahiptir.
7. Kimlik, sosyal ve ilişkiseldir.
8. İnsanlar her zaman harekete geçer, tepki verirler.

Narrative Terapi Haritaları

Narrative Terapi bireylerin ihtiyacına ve hikayelerine uygun şekilde haritalar üzerinde çalışır.

• Dışsallaştırma Konuşmaları
• Yeniden Yazma Konuşmaları
• Başarısızlık Konuşmaları
• Yeniden Üyelik Konuşmaları
• Dış Şahit Uygulamaları
• Yazılı Belgeler
• Topluluk Tabanlı Uygulamalar

Narrative (Öyküsel) Terapi Uygulamaları ve Amaçları

• Dışsallaştırma ve Yapısöküm: Bireylerin kimliklerini, yaşadıkları problemden ayırmalarına yardımcı olmak
• Yeniden Yazma: Bireylerin hayatı karşılarken sahip oldukları ve ihtiyaç duydukları bilgiler, beceriler, yetkinlikler, ümitler, hayaller ve değerlerini ifade etmelerine ve tercih ettikleri benliğe ulaşmalarına yardımcı olmak
• Yeniden Yazma ve Yeniden Üyelik: Bireylerin karşılaştıkları probleme uygun bilgi, beceri, yetkinlik, umut, hayal, değer ve ilkeleri tanıyarak bunları geliştirebilmeleri için onlara yardım etmek
• Dokümantasyon, Yeniden Üyelik ve Tanımsal Seremoniler: Kişilerin tercih ettikleri kimliğe tutunmasını ve yakınlaşmasına yardımcı olmakla birlikte bunu destekleyen diğer kişilerle ilişki kurmalarına yardım etmek
• Başarısızlık Haritası: Kişilerin başkaları ve kendileri tarafından değerlendirilirken kullanılan ve kişinin başarısız hissetmesine neden olabilen kimi zaman toplum tarafından belirlenmiş beklentiler ve normların gözden geçirilebilmesinde yardımcı olmak
• Bireylerin yaşadıkları travmatik olaylara kendilerinde daha fazla kişisel faillik hissetmelerini sağlayan tepkilerini fark edip ifade edebilmelerine alan açmak

Narrative (Öyküsel) Terapi Hangi Durumlar için Uygulanabilir?

Narrative Terapi yaklaşımı tüm psikolojik rahatsızlıklar, yaşam içindeki baş edilemeyen çeşitli problemler ve kişinin kendini tanıyarak yaşamına anlam katabilmesi için uygun ve problemlere çoklu hikayeler üzerinden geniş bir yelpaze sunarak çalışan bir ekoldür. Bireylerin tercih ettikleri kimlikleri ve hikayeleri güçlendirerek problemin etkilerini azaltır ve hayatlarını zenginleştirmekle birlikte kalitelerini arttırmayı hedefler. Hayatımızdaki bizi güçlü kılan hikayeleri, bizi destekleyen hayatta olan veya olmayan kişileri ve figürleri ortaya çıkartırken benzer problemlerle karşılaşmış kişilerle de etkileşim imkanı kurabilen Narrative Terapi, kişinin kendini tanıması ve yaşam karşısında kendisini eylem alarak zenginleştirmesini sağlamaktadır. 

Narrative (Öyküsel) Terapi hakkında daha fazla bilgi almak ve Narrative Terapi uygulayan profesyonellere ulaşmak için http://narrativeterapi.com sayfasından faydalanabilirsiniz.