Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) Nedir?

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), tüm dünyada yaygın olarak kullanılan, kanıta dayalı bir psikoterapi türüdür. Psikoterapi ruhsal hastalık veya sorunları konuşarak çözme tekniğine verilen genel addır.  Bilişsel Davranışçı Terapi, duyguların, düşüncelerin ve davranışların birbiriyle olan etkileşimine ve dönüşümüne odaklanan, olumsuz veya çarpık düşünce kalıplarının farkına olunmasına yardımcı olan ve danışanlarda sorunlarına odaklı olarak bir değişim hedefleyen belirli bir süreye bağlı yapılandırılmış olan kanıta dayalı bir uygulamadır.

Amerikan Psikoloji Derneği’nin açıklamalarına göre bilişsel davranışçı terapinin temelini oluşturan üç öncelikli prensip bulunmaktadır:

1. Psikolojik sorunlar kısmen de olsa hatalı veya yararsız düşünme biçimlerine dayanır.
2. Psikolojik sorunlar kısmen de olsa öğrenilmiş faydasız davranış kalıplarına dayanır.
3. Psikolojik sorunları olan kişiler, daha işlevsel baş etme yolları öğrenerek semptomlarını hafifletebilir ve yaşamlarında daha etkili bir hale gelebilirler.

Bilişsel Davranışçı Terapi Sorunları Nasıl Çözer?

BDT bilişsel ve öğrenme kuramlarına dayalı olarak geliştirilmiştir. Bilişsel kurama göre kişinin yaşadığı olayların kendisi değil, olayları yorumlama biçimi bazı ruhsal sıkıntılara yol açar. BDT’de bu olayları yorumlama biçimine otomatik düşünceler denir. Otomatik düşünceler kişinin aklına birden gelen, mantık süzgecinden geçirilmemiş, tepkisel ve hızlı düşüncelerdir. Kişi çoğunlukla bunların farkına varmaz fakat düşüncenin etkisinde kalır. Duyguları ve davranışları bu düşüncelerden etkilenir. Bilişsel Davranışçı Terapinin temel amaçlarından biri kişide uyuma yönelik olmayan ve/veya ruhsal sıkıntılarına yol açan bu otomatik düşünceleri tespit etmek ve bunları daha sağlıklı, mantıklı ve işlevsel olan alternatif düşüncelerle değiştirmektir. 

Öğrenme kuramına göre kişinin belirli bir uyarana verdiği davranışsal tepki öğrenilmiş bir tepkidir. Bu davranışı sonucunda ödüle ulaşma veya olumsuz durumdan kurtulma sağlanmışsa, bu davranış pekişir. Sağlanmamışsa, davranış söner. BDT’de kişinin zaman içerisinde pekişme sonucunda öğrendiği fakat kişinin uyumunu bozan davranışlar tespit edilerek bunlar daha sağlıklı, mantıklı ve işlevsel olanlarla değiştirilir. Bilişsel Davranışçı Terapi; Bilişsel terapi ya da Davranışçı terapi şeklinde de ifade edilebilir.

Bilişsel Davranışçı Terapinin Diğer Terapi Türlerinden Farkları Nelerdir?

Birçok psikoterapi türü vardır: psikanaliz, psikodinamik yönelimli terapiler, kişiler arası psikoterapi, destekleyici psikoterapi gibi. BDT’nin bu terapi türlerinden temel farkları şunlardır:

• Seansların yapılandırılmış olması: Bilişsel terapide her seans başında o seansta konuşulacak konu terapist ve danışanın iş birliği ile belirlenir ve o seansta o konu üzerinde çalışmak hedeflenir.
• Sürenin daha kısa olması: BDT birçok hastalığın ve sorunun çözümünde yaklaşık 8-12 seans olacak şekilde uygulanır. Bu süre diğer birçok psikoterapi çeşidindeki süreden daha kısadır.
• Terapist/danışan ilişkisi: Davranışçı terapide bu ilişki daha çok her iki tarafın da aktif katılımını gerektiren, sorunu gidermeye yönelik danışana bazı becerilerin öğretildiği bir ilişki şeklindedir.   

Bilişsel Davranışçı Terapi Hangi Alanlar İçin Uygundur?

• Anksiyete bozuklukları
• Obsesif kompulsif bozukluk
• Panik bozukluk
• Travma sonrası stres bozukluğu
• Yaygın anksiyete bozukluğu
• Depresyon
• Cinsel işlev bozuklukları
• Çift tedavileri ve aile terapileri
• Alkol ve madde kötüye kullanımı
• Yeme bozuklukları
• Somatoform bozukluklar
• Sosyal fobi
• Özgül fobiler
• Tik gibi çeşitli davranış problemleri

    Ayrıca BDT’nin aşağıda yer alan diğer durumlarda da tedaviye katkı sağladığı gösterilmiştir:

• Şizofreni
• İki uçlu bozukluk (Bipolar bozukluk)
• Öfke kontrolü
• Kişilik bozuklukları
• Ağrı kontrolü
• Çeşitli sağlık sorunlarına uyum sağlama
• Uyku bozuklukları  

Bilişsel Davranışçı Terapi Nasıl Yapılır?

Bilişsel Davranışçı Terapi terapist ve danışanın iş birliği ile iki kişinin de terapide uzman olarak kabul edilerek yürütülür. Terapi sürecinde danışanın işlevsiz ve otomatik düşüncelerini veya davranışlarını fark etmesine odaklanarak bunların yerine daha uyumlu ve işlevsel düşünce ve davranışlarla değiştirmesi üzerine belirli teknikler kullanılarak çalışılır. Bilişsel terapi bazı terapi yöntemlerinin aksine hedef ve problem odaklı olup daha yapılandırılmış bir terapi türüdür. Genellikle haftada bir veya iki haftada bir olarak 45-60 dakika süren seanslar olarak yapılır. Yaklaşık olarak 8-16 seans arası sürdüğü söylenebilir. Bazı danışanlar için 6-10 seans gibi çok kısa bir süre yeterli olabilir. Terapi bittikten sonra danışanla karar verilerek 3, 6, 12 ay gibi belirli aralıklarla durum kontrolü yapılması uzun vadede daha sağlıklı sonuçlara ulaşabilmek için de önemli olmaktadır.

Bilişsel Davranışçı Terapi Alırken İlaç Kullanabilir Miyim?

Bilişsel davranışçı terapi ile ilaç tedavisinin birlikte yürümesi mümkündür. İlaç kullanılması gerektiğini düşündüğünüz durumda terapistiniz bu durumu size söyleyerek durumun avantajlarını ve dezavantajlarını sizinle tartışacaktır. Birçok durum hiç ilaç kullanmadan tedavi edilebileceği gibi sadece ilaç kullanımıyla geçen sorunlar söz konusu olabilir.

BDT’nin adımları;

• İlk görüşme ve Değerlendirme
• Problem Alanlarının Belirlenmesi
• Terapi Sürecini Planlama
• Bilişsel Yeniden Yapılandırma (Tutumlar, algılar ve düşünceler üzerine terapist eşliğinde belirli tekniklerle çalışılır. Danışanın olumsuz düşünceleri daha uyumlu ve sağlıklı bilişler geliştirmesi hedeflenir.)
• Davranışsal Değişiklikler (Olumsuz düşünce döngüleri üzerine çalışıldıktan sonra düşüncedeki değişikliklerin davranışa yansıtılması amaçlanır. Danışan, terapist eşliğinde işlevsiz davranış örüntülerini fark eder ve değiştirmeye yönelik stratejiler geliştirir.)
• Terapinin Sonlandırılması

BDT sürecinde terapistin danışandan beklentisi ne olur?

Bilişsel Davranışçı Terapinin esaslarına göre seansı sırasında odada iki uzman bulunmaktadır. Birinci uzman terapistinizdir ve onun uzmanlık alanı BDT’dir. İkinci uzman sizsinizdir ve sizin uzmanlık alanınız kendi hastalığınız/sorunlarınızdır. Kendi hastalığınız/sorunlarınızı yeryüzünde sizden daha iyi kimse bilemez. Davranışçı terapi ancak siz ve terapistiniz uzmanlık alanınızdaki bilgi/becerileri birleştirseniz etkili olacaktır. Dolayısıyla terapistiniz sizden iş birliği ister. Onun görevi size hastalığınız/sorununuzla ilgili BDT tekniklerini size öğretmektir. Sizin göreviniz ise hastalığınız/sorununuz ile ilgili bilgileri doğru bir biçimde terapistinize aktarmak ve onun öğrettiği teknikleri hayatınıza geçirmektir. İkiniz de sorumluluklarınızı gerçekleştirdiğiniz takdirde terapi başarılı olacaktır. Her seansın sonunda terapistiniz size mutlaka “ev ödevi” verir. Bu ödevler, o seansta konuştuğunuz içeriğe uygun olan, bir sonraki seansa gelene kadar yapmanız gereken yazılı ödevler veya davranış ödevleri şeklinde olacaktır. Ödevleri uygulamanız sizin iyileşmenizi ve sorununuzu çözmenizi hızlandıracaktır. Ödevleri yapma performansınız terapini seyrini belirleyen en önemli etkenlerden biridir.