03 şubat 2024, Albis Therapy

Yeme Bozukluğu Nedir?

Yeme bozuklukları, yemek yeme ile ilgili ilişkimizin ve algımızın bozulduğu, kilo alma veya verme konusunda aşırı kontrolcü davranışların ortaya çıktığı ve bunlarla beraber psikolojik ve fiziksel işlevselliğimizin zarar görmesiyle devam eden psikiyatrik rahatsızlıklardır. Yeme bozukluklarının ortak özelliklerinde yeme alışkanlıklarındaki değişimlerin bedeni ve ruhsal sağlığı olumsuz yönde etkilemesiyle beden algısındaki düşünce ve davranış bozuklukları ve kilo konusunda aşırı değerlendirmeler bulunur. Aniden gelen aşırı yemek yeme davranışları, biraz veya az miktarda yemek yedikten sonra pişmanlık duyguları yaşamak ve bu davranışlara engel olamamak, kendini aç bırakmak, kilo konusunda fazlasıyla takıntılı olarak yemek yerken aşırı kontrolcü davranışların gösterilmesi yeme bozukluğu işaretleri olabilir. Yeme bozukluğu yaşayan kişilerde görünür olarak fiziksel belirtiler gözlemleniyor ve başka bozukluklar fark edilmiyor olsa da psikolojik bozuklukların etkisi oldukça büyüktür. Kişinin bedenine olan olumsuz değerlendirmeleri, ergenlik döneminde beden algısına olan hassaslık, toplum tarafından kabul gören beden ölçülerinin dikkate alınması, ruh halinin seyrine göre baş edebilmek için meydana gelen aşırı yeme veya iştahsızlık hali gibi birçok durum yeme bozukluğuna götüren durumlar olabilir. Kontrol altına alınamayan yeme bozuklukları ciddi sağlık problemlerine sebep olabilir. Kişinin günlük hayatını devam ettirebilmesinde zorluklar yaşatır. Bu sebeple mutlaka bir profesyonelden destek almak önemlidir.

Yeme Bozuklukları Çeşitleri

Yeme bozuklukları; anoreksiya nervoza, bulimiya nervoza ve tıkınırcasına yeme bozukluğu (binge eating) şeklinde üç kategoriye ayrılır. 

• Anoreksiya Nervoza: Kişinin yaşı ve boyuna uygun aralıktaki vücut ağırlığının oldukça altında olmasına yönelik yeme davranışları ve kilo almaya karşı aşırı korku hissetmesi durumuyla yaşanan yeme bozukluğudur. Anoreksiya yaşayan kişinin gelişimsel dönemi, yaşı, cinsiyeti ve boyuna göre beden ağırlığın oldukça düşük seviyede olduğu, bireyin kendisine olan beden algısının bozulması ve kendisine bakışının vücut ağırlığı üzerinden değerlendirmelerin etkili olduğu durumlar yaşanır. Kişi, uygun olan kilo ağırlığının altında olmasına rağmen kilo almaktan duyduğu aşırı korku ve kaygıyla yemek yemekten kaçınır. Bu yeme bozukluğunun alt tiplerinde tıkanırcasına yemek yeme veya çıkarma/kusma atakları da görülür.
• Bulimiya Nervoza: Kişinin kendisini kontrol edemediği aşırı yeme davranışları ve bununla birlikte vücut ağırlığının artmasının verdiği suçluluk duyguları yaşanır. Aşırı yemek yeme tutumları başta rahatlama hissettirirken sonrasında hissedilen pişmanlıkla kilo alımını engellemek için kendini kusturma, idrar ve gaita sökücüler ve kilo verdiren ilaçların kullanımları yoğun olarak görülebilir. Bulimiya nervoza yaşayan kişilerin bu tutumları 3 ay boyunca haftada en az iki kere meydana gelir. Genellikle yemek için şekerli ve karbonhidrat içeren yüksek kaloride besinler tercih edilir. Bireylerde kilo alımıyla birlikte benlik saygısının da düştüğü ve hayatlarının pek çok alanında başarısız hissettikleri görülürken kilo verme ile bu etkilerin kaybolduğu gözlemlenir.
• Tıkanırcasına Yeme Bozukluğu: Bu yeme bozukluğunda bulimiya nervozada görülen kusma/çıkarma davranışı olmadan sadece aşırı yeme/ tıkınma görülür. Kontrolsüzce normalden fazla yemek yeme atakları görülürken, olağandan çok daha hızlı yeme, açlık hissedilmeden aşırı porsiyonlarda yemek yeme, rahatsız edecek derecede tıkanana kadar yemeyi sürdürme, aşırı yeme davranışlarından sonra hissedilen utanç, suçluluk, çökkünlük ve kendisine karşı saygıyı yitirme durumları yaşanır. 3 ay boyunca haftada bir kez bunların görülmesi tıkanırcasına yeme bozukluğuna işaret eder.

Duygusal Yeme Bozukluğu

Kişinin hissettiği duygulara bağlı olarak açlık yaşamadan gösterilen ve hissedilen duyguya bağlı olarak aşırı yemek yeme isteği veya tıkanırcasına yeme atakları görülmesi duygusal yeme bozukluğunu gösterir. Duygusal yeme, kişinin yaşadığı duygularla baş etmeye çalıştığı süreçte yemek yeme ile olan ilişkinin bu sürece dahil edildiği işlevsel olmayan bir durumdur. Genellikle bulimiya nervoza ve tıkanırcasına yeme bozukluğu duygusal yeme ile ilişkili olarak gözlemlenir. Daha çok kaygı, üzüntü, stres, depresyon, öfke gibi duygular duygusal yeme bozukluğunda kendini gösterebilirken olumlu duyguların yaşandığı zamanlarda da görülebilir. Çalışmalar duyguları düzenlemek konusunda problem yaşayan kişilerin yemek yeme davranışıyla baş edebilmeyi seçebiliyor ve duygusal yeme bozukluğu yaşayabildiklerini göstermiştir. 

Yeme Bozukluğu Belirtileri

Yeme bozuklukları belirtileri yukarıda belirttiğimiz kategorilere göre kendi içinde farklı belirtilere sahiptir. Fakat yeme bozukluğu hakkında farkındalık edinmek adına aşağıdaki belirtiler göz önünde bulundurulabilir:

• Hızlı kilo değişimleri
• Aşırı yemek yeme
• Kontrolsüzce gelen yemek atakları
• Kilo almaya karşı aşırı korku ve kaygı duymak
• Yemek yedikten sonra kendini kusturma, mideyi boşaltmak
• Düşük kan basıncı
• Mide ve sindirim sorunları
• Yavaşlayan solunum ve nabız
• Baş dönemsi ve bayılma
• Sürekli yorgunluk/halsizlik hissi
• Yemek yemekten duyulan pişmanlık ve suçluluk duyguları
• Sürekli aynaya bakmak
• Beden algısında bozulmalar
• Yalnız yemek yemek
• Öğün atlamak ve kendini kasıtlı aç bırakmak
• Yeme davranışlarına bağlı psikolojik problemler

Yeme Bozukluğuna Etki Eden Risk Faktörleri

• Toplumun belirlediği beden algısı: Modern toplumların beden üzerinden güzellik ve başarı algısı tanımlaması, beden algısının bozulmasıyla beklentilerin kişi üzerinde olumsuz etkiler ve baskılar oluşturması yeme bozukluklarının oluşmasına zemin oluşturabiliyor.

• Düşük duygu düzenleme becerileri: Olumsuz duygularla baş edebilmek ve rahatsız edici duygulardan kaçınmak amacıyla yeme alışkanlıklarının değişmesi yeme bozukluğu yaşanmasını sağlayabiliyor. Duygu düzenlemede problem yaşayan bireyler yeme bozukluğu yaşama konusunda risk altındadır.

• Yaş: Yeme bozuklukları genellikle ergenlik öncesi ve ergenlik döneminde başladığı görüldüğü için bu yaşlar risk grubu olarak görülmektedir.

• Cinsiyet: Yeme bozukluklarının görülme oranı kadınlarda erkeklere oranla daha fazla olduğu bulunmuştur.

• Genetik: Ailede yeme bozukluğuna sahip bireylerin olması bu bozukluğa yakalanma riskini arttırabilir.

Yeme Bozukluğu Tedavisi

Yeme bozukluğu teşhisi ve tedavisi bir psikiyatrist tarafından gerekli klinik değerlendirmeler ve testler ile takip edilerek yapılır. Yeme bozukluğu tedavisinde tercih edilen yöntemler ilaç tedavisi, psikoterapi ve yeme davranışıyla ilişkinin düzenlenmesidir. Özellikle yeme bozukluklarında erken teşhis oldukça önemlidir. Ağırlaşan yeme bozuklukları ciddi sağlık problemlerine yol açabilirken (mide ve bağırsak kanamaları, kasların erimesi, hormonal dengesizlikler, kemik erimesi vb.) kandaki değerlerin dengesizliklerine bağlı olarak ani ölümler gerçekleşebilir. Uzman hekim ile belirlenen süreçte ağırlaşan vakalarda ilaç tedavisi uygulanabilir. Bunun yanında psikoterapiler kişinin duygu düzenleme becerileri edinmesini, yeme alışkanlıkları ile olan ilişkisini belirleyebilmesini ve beden algısı üzerindeki bozulmaların düzeltilmesi konularında destek sağlar. Yeme bozuklukları yaşayan kişiler psikoterapiler ile bu davranışların altındaki nedenleri fark edebilir ve psikoterapi ile bu ruhsal bozuklukları çalışarak hayat kalitelerini yükseltebilir. Bunlara ek olarak bir beslenme uzmanı ile çalışmak da süreci destekleyecektir. Yeme bozukluklarında etkinliği kanıtlanmış terapi türlerinden bazıları Bilişsel Davranışçı Terapi, EMDR Terapi, Psikodinamik Terapilerdir. Bu konuda destek gruplarına katılmak da bireylere iyi gelen yaklaşımlardan biridir.