20 şubat 2024, Albis Therapy

İnsomnia Nedir?

Uyku, yaşamımızda fizyolojik ve psikolojik sağlığımızla doğrudan ilişkili olarak en önemli ihtiyaçlarımızdan biridir. Bedenimizin fiziksel işlevleri, öğrenme, hafıza ve duygu durumu gibi pek çok konu uykumuzun kalitesine ve düzenliliğine bağlı olmaktadır. İyi uyuduğumuzu hissettiğimiz sabahları düşündüğümüzde kendimizi daha enerjik ve mutlu hissederiz. Böyle güne başlamak ve devam ettirmek daha kolaylaşırken günlük işlerimizde verimli oluruz. Son yıllarda hayatımızın içinde kaçınılmaz olarak var olan ekranlar, stresli yaşam olayları veya çeşitli ruhsal ve fiziksel sağlık sorunlarının da neden olabildiği durumlar uyku problemlerini ortaya çıkarıyor. 

DSM-5’te (Ruhsal Bozuklukların Tanı ve İstatiksel El Kitabı) “Uyku-Uyanıklık Bozuklukları”ana kategorisinde uyku rahatsızlıkları; insomnia, hipersomnia, narkolepsi, solunumla ilişkili uyku bozuklukları (tıkayıcı uyku apne hipopnesi, santral uyku apnesi, uyku ile ilişkili hipoventilasyon), sirkadiyen ritim uyku uyanıklık bozuklukları, parasomnialar (NREM uykusundan uyanma bozuklukları-uyurgezerlik, uyku terörü-, karabasan, REM uykusu davranış bozukluğu), huzursuz bacaklar sendromu, madde/ilacın yol açtığı uyku bozukluğu, tanımlanmış diğer ve tanımlanmamış uyku bozukluğu olarak belirlenmiştir. 

En sık rastlanan uyku problemlerinden biri olan uykusuzluk (insomnia), geceleri uykuya rahatça dalamama, uykuyu sürdürmekte zorluklar yaşama, uyku süresi ve kalitesinde bozulmaların olmasıyla birlikte günlük hayatı sekteye uğratan bir uyku bozukluğudur. İnsomnia, kendi başına bir rahatsızlık olabildiği gibi başka ruhsal veya fizyolojik rahatsızlıkların belirtisi olarak da ortaya çıkabilmektedir. Geceleri sık sık uyanmayla birlikte uykunun bölünmesi, uyuyamama ya da sabah erken uyanarak bir daha uykuya geçiş yapamamak gibi belirtiler kendini gösterir. Bu uyuyamama hastalığı, vücudun ihtiyacı olan dinlenme süresini dolduramadığından hem uykuda işlemleme gibi çeşitli işlevleri yerine getiren beynin sağlığını hem de dinlenemeyen beden sağlığını olumsuz etkiler. Kişi gün içinde devamlı kendini yorgun, halsiz, uykusuz hisseder ve konsantrasyon, sinirlilik ve hafıza problemleri gibi çeşitli problemlerle karşılaşır. 

Uyuyamama gibi uyku problemleri kişinin günlük yaşamına dahil olamamasını sağlarken iş, okul, aile ve insan ilişkilerinde bir dizi sorunu beraberinde getirir ve hayat kalitesini düşürür. Bu nedenle en önemli ihtiyaçlarımızdan biri olan uyku hakkında aşağıda bahsedeceğimiz uykusuzluk belirtileri varsa hemen bir profesyonele başvurulmalıdır.

DSM-5 İnsomnia (uykusuzluk) tanı kriterleri ise şöyledir:

• Uykuyu dalmakta güçlük
• Uykuyu sürdürmekte güçlük/Gece sık sık uyanmak
• Sabah erken uyanma ve tekrar uykuya geçiş yapamamak
• Uyku kalitesindeki bu bozulmaların günlük hayata etki etmesi (yorgunluk, dikkat ve hafıza problemleri, gerginlik ve sinirlilik gibi olumsuz duygu durumu vb.)

Bu belirtilerden en az biri haftada en az üç gün ve en az üç ay boyunca devam ediyor, kişinin günlük işlevselliğini bozuyor ve başka bir ruhsal rahatsızlık, uyku bozukluğu, fiziksel sağlık problemi veya ilaç kullanımı ile ilişkili değilse insomnia tanısı alır. 

DSM-5’e göre uykuyla ilgili bu belirtiler;

• 1 aydan kısa ise kısa süreli insomnia
• 1 aydan uzun 3 aydan kısa ise epizodik insomnia,
• 3 aydan uzun süreli ise persistan insomnia olarak isimlendirilir.

Uykusuzluk (insomnia) Neden Olur?

Halk arasında uykusuzluk hastalığı olarak da bilinen insomnia; ruhsal veya fiziksel bir rahatsızlığın belirtisi veya sonucu olduğu gibi genetik ve psikolojik nedenler ile de ortaya çıkabilir. Araştırmalara göre uykusuzluk nedenleri şunlar olduğu düşünülmektedir:

• Beyindeki nörokimyasal ve hormonal işlev bozukluğu
• Beyin travmalarıyla oluşan yapısal bozulmalar
• Stresli yaşam olayları ve yüksek kaygı düzeyi
• Psikolojik rahatsızlıklar (depresyon, anksiyete bozukluğu, dikkat eksikliği ve hiperaktivite)
• Uyku apnesi ve huzursuz bacak sendromu gibi rahatsızlıklar
• Uyku düzeninin değişimi
• Sigara ve alkol kullanımı
• Uyarıcı ilaçlar veya madde kullanımı
• Kahve, çay ve çikolata gibi uyarıcılar, ışık, sıcaklık ve gürültü gibi faktörler
• Mükemmeliyetçilik gibi olumsuz kişilik özellikleri
• Hamilelik, menopoz ve PMS dönemleri

Uykusuzluğa risk oluşturabilecek faktörlerden ise şöyle bahsedebiliriz.

• Düzensiz çalışma saatlerine sahip olmak, 
• Kadın ve yaşlılarda insomnianın yaygınlığı,
• Kardiyovasküler, respiratuar, gastrointestinal ve kas-iskelet sistemindeki bozukluklar 
• Psikiyatrik rahatsızlıklar (Yapılan çalışmalarda insomnia en sık ile ilişkilendirilmiş ve tanılanmış ruhsal bozukluklardan biri depresyonun olduğu görülmüştür.)
• Düşük gelir düzeyi
• Yüksek stres ve kaygı

İnsomnia (Uykusuzluk) Tedavisi

Uykusuzluğun yol açtığı problemlere bakarsak; obezite, yüksek tansiyon gibi sağlık problemlerine daha açık olmak, odaklanmada yaşanan güçlük ve dikkatsizliklerle beraber okul ve iş hayatında başarısızlıklar, stres, kaygı gerginliklerin de eşlik ettiği depresyon gibi psikolojik rahatsızlıklara yakalanma riskinin artması ve kişinin sosyal hayatını da olumsuz etkilemesiyle “Uykusuzluk nasıl geçer?”, “Uykusuzluğa kesin çözüm var mıdır?” gibi sorular sıklıkla sorulur. Uykusuzluk (insomnia) psikiyatrik bozukluk olduğu için tanısı ruh sağlığı uzmanları psikiyatristler ve nöroloji uzmanları tarafından koyulabilir. Yapılan değerlendirmelerde ayrıntılı tıbbi ve psikiyatrik öykü alınırken kişinin uyku alışkanlıkları sorgulanır, laboratuar testleri ve ölçekler takip edilir. 

Uykusuzluk tedavisinde kişiye uyku hijyeni eğitimi verilerek sağlıklı alışkanlıklar kazandırılır. Psikoterapiler ile uykusuzluğa etki eden altta yatan sebepler üzerine çalışılarak ortadan kaldırılması hedeflenir. Kullanılan ilaç ya da maddelerin uykusuzluğa etkileri incelenerek doktor kontrolü eşliğinde tekrar düzenlenir. Bunlarında yanında uykuyu etkileyen çevrenin kaliteli bir uyku için uygun hale getirilmesi ve psikoterapilerde kişiye gevşeme teknikleri kazandırılarak uykuya geçişin kolaylaştırılması sağlanır. Yine en çok kullanılan terapi yaklaşımlarından biri Bilişsel Davranışçı Terapi olmaktadır. Kişinin uykuya dalmasını ve uykuyu sürdürmesini zorlaştıran duygu ve düşünceler üzerine çalışılarak yürütülen bir psikoterapi olmaktadır. Bunların yanında doktorlar ilaç tedavisi de önerebilir ve süreç psikoterapi ile ilaç eşliğinde yaşam alışkanlıkları değişiklikleriyle bütüncül olarak yürütülebilir.