27 Ocak 2024, Albis Therapy

Tükenmişlik Sendromu Nedir?

Tükenmişlik sendromu, “burn out sendromu” olarak da bilinen hayatın belli dönemlerinde duygusal ve fiziksel olarak kaynaklarımızın tükendiği, yorgun ve motivasyonsuz hissettiğimiz, yaşam doyumumuzun azaldığı bir işlevsizlik durumudur. Tükenmişlik sendromu ilk defa Herbert J. Freudenberger adında bir psikolog tarafından iş hayatında yaşanan stres, bitkinlik, tatminsizlik ve başarısızlıkla ilişkilendirilen bir kavram olmuştur. Freudenberger’in tanımına göre tükenmişlik; kişinin aşırı yüklenme sonucunda güçsüz düşmesi ve enerji kaybına uğraması, başarısızlık yaşaması, yıpranması ve karşılanamayan taleplerin getirdiği kişinin tükenme durumudur.  Araştırmacılar ve teorisyenler tükenmişlik sendromunu iş hayatındaki stresli durumlar ve buna maruz kalınmasıyla kişinin fiziksel ve psikolojik sağlığında olumsuz belirtilerin ortaya çıkması olarak tanımlamalar yapmışlardır. Tükenmişlik adına yapılan tanımlamalar öncelikle iş hayatı üzerinden olsa da hayatımızın pek çok alanında tükenmişlik yaşayabiliyoruz. İş hayatının yanında özel hayatımızda da (ebeveynlik, romantik ilişkiler, arkadaşlık ilişkileri, stresli yaşam olayları gibi) tükenmişlik sendromu belirtileri gösterebilir ve hem psikolojik hem fiziksel olarak tükenmiş, bitkin, motivasyonsuz ve umutsuz hissedebiliriz. Stresli durumlarla başa çıkarken kendimizi güçsüz, yorgun ve iç kaynaklarımızın tükendiğini yaşayabiliriz. Bu durum günlük hayatımızı işlevsizleştirerek hayat aldığımız tatmini düşürür ve yaşadığımız tükenmişlik durumu yaşamımızın her alanında etkisini göstererek psikolojik ve bedensel sağlığımızı, ilişkilerimizi, iş ve okul hayatımızı olumsuz yönde etkiler. 

Tükenmişlik sendromu aniden ortaya çıkan bir durum değildir, yavaş yavaş ortaya çıkan belirtilerle kendini gösterir. Göz ardı edilmemesi gereken bir durum olmakla birlikte görmezden gelinmesi belirtileri ve yoğunluğu arttırarak baş etmeyi zorlaştırabilen boyutlara ulaşabilir. Belirtiler kişiden kişiye farklılıklar gösterebilir. Burnout sendromu, fiziksel, psikolojik ve davranışsal alanda farklı farklı belirtiler gösterebilir. Bu sebeple bir ruh sağlığı uzmanından bu durumun teşhisi ve tedavisi için önlem ve destek almak oldukça önemlidir.

Tükenmişlik sendromu kendisini üç aşama halinde gösterir:

• Duygusal ve Fiziksel Tükenme: Kişide devamlı yorgunluk hali, duygusal ve bedensel kapasitesinin sınırlarını aştığını hissetme ve yıpranmışlık, gerginlik ve sinirlilik duygu durumuyla birlikte vücutta ağrılar ve mide kasılmalarının eşlik ettiği bir evredir. Kişi geçmişte olduğu kadar iş ve günlük hayatta istekli, ilgili ve enerjik değildir. İşlevselliği olumsuz yönde etkilenmiştir.
• Duyarsızlaşma: Kişi bu evrede yaşadığı tükenmişlik duygularıyla ilişkilerinde ilgisiz, sorumsuz ve duyarsız bir tutum sergileyebilir. İş hayatında üzerine düşen sorumluluklarını yerine getirmeyebilir ve takip etmeyebilir. Günlük hayatında kişilerarası ilişkilerinde de dikkatli ve duyarlı davranmaktan kaçınır. Bu da ilişkilerinde problemler yaşamasına ve hayatındaki olumsuzlukların artmasına sebep olabilir. Sosyal desteğini kaybedebilir.
• Kişisel Başarının Düşmesi: Kişi yaşadığı tükenmişlik duygularıyla, bedende hissettiği belirtilerle ve işine veya ilişkilerine duyarsızlaşmasıyla iş hayatında ve günlük hayatında yeterince işlevsel hareket edemez hale gelir. Bu da beraberinde başarısızlıklar getirebilir. Yaşadığı başarısızlıklarla kendi hakkında olumsuz değerlendirme eğilime sebep olur. Kendini yetersiz, başarısız, motivasyonsuz ve başarısızlıklar nedeniyle kendini suçlu hissedebilir. Bu duygu durumu depresif belirtilere benzerdir. Birbirini takip eden bir sarmal şeklinde kişi kendini karamsar ve umutsuz bir hale bürünebilir.

Tükenmişlik Sendromu Belirtileri

Fiziksel

• Aşırı yorgunluk ve bitkinlik hissi
• Baş ağrısı
• Uyku bozuklukları
• Bağışıklığın düşmesi
• Mide ve bağırsak problemleri
• Kilo kaybı veya aşırı kilo almak
• Kas gerilmeleri
• Cilt rahatsızlıkları
• Genel ağrı ve sızılar
• Kalp çarpıntısı

Psikolojik:

• Yaşam enerjisinin düşmesi
• Nedensiz tedirginlik ve huzursuzluk hissi
• Suçluluk duygusu
• Öfke ve sinirlilik
• Özgüvenin düşmesi
• Yaşam tatminsizliği
• Düşüncelerde karmaşıklık
• Dikkat, hafıza ve konsantrasyon problemleri
• Güçsüzlük 
• Ümitsizlik, çaresizlik ve karamsarlık
• Depresyon eğilimleri

Davranışsal:

• Erteleme davranışı
• Unutkanlık
• Kişilerarası problemler
• İşe geç gitmek veya gitmemek
• Ani sinir patlamaları
• Ağlama nöbetleri
• Düşük iş performansı 
• Sorumlulukları yerine getirmemek
• Aile içi çatışmalar
• Tahammülsüzlük

Neden Tükenmişlik Sendromu Yaşarız?

Tükenmişlik sendromu daha çok stresli iş hayatı ve yoğun iş yükü, çalışma şartlarının zorluğu, iş yerindeki mobbing (zorbalık), düşük maaş ve uzun çalışma saatleri gibi nedenlerle iş yaşamındaki tükenmişlikle ilişkilendirilse de kişilik özellikleri, günlük hayatın getirdiği zorluklar ve stresli yaşam olayları da tükenmişlik yaşamamıza sebep olur. Stresle baş edebilme kapasitemiz zedelendiğinde iç kaynaklarımızı kullanamadığımızı hissettiğimizde burn out sendromu yaşama olasılığımız fazladır. Yine kadın ve erkekler tükenmişlik belirtilerini farklı düzeylerde ve farklı biçimlerde yaşamaktadırlar. Araştırmalara göre kadınlar erkeklere oranla daha fazla duygusal tükenmişlik yaşamaktadırlar bu sebeple kadınların tükenmişlik sendromuna yakalanma riski daha fazladır. 

Tükenmişlik Sendromu Tedavisi

Tükenmişlik sendromu tedavisi için öncelikle tükenmişliği önlemek adına geliştirmemiz gereken stratejilere ihtiyaç vardır. Bunlar;

• Tükenmişlik hakkında bilgi sahibi olmak önemlidir. Bunun yanında kişi kendini iyi tanımalı, tükenmişlik ile ilgili belirtileri kendi üzerinde gözlemleyebilmeli ve ihtiyaçlarını belirleyebilmelidir.
• İş hayatı için gerçekçi beklentiler ve hedefler belirleyebilmelidir.
• Zaman yönetimi hakkında bilgi ve beceri sahibi olmalıdır.
• Kişinin kendi sınırlılıklarını bilmesi, kabul edebilmesi ve buna uygun bir tutum sergilemesi oldukça önemlidir.
• İşe başlamadan önce işin riskleri, sorumlulukları ve zorlukları hakkında bilgi edinmesi önemlidir.
• Stresle başa çıkabilme konusunda başa çıkma becerilerini geliştirmek tükenmişlik sendromunu önlemek ve iyileştirmek için gereklidir. 
• Kişinin yaşam doyumunu arttırması için kendi ilgisine yönelik hobi ve uğraşlar edinmesi hem günlük hayatında hem de iş hayatı için olumlu sonuçlar getirir.
• Düzenli egzersizler, kaliteli uyku uyumak ve beslenmeye dikkat etmek de kişinin tükenmişlik adına koruyucu tutumlardır. 
• Tükenmişlik sendromunun çok şiddetli olduğu bir evrede ise mutlaka bir psikologdan destek almak kişinin yaşadığı rahatsızlıkların kötüleşmemesini ve iyileşmesini sağlayacaktır.