23 şubat 2024, Albis Therapy

Özgül Fobiler

Özgül fobiler, kişilerin belirli bir durum, mekan, olay, canlı ya da nesne için hissettikleri mantıksız ve yoğun korku halinin meydana geldiği kaygı bozukluklarından biridir. Korku duyulan şeye karşı sürekli olarak kaçınma davranışı gösterildiği için o şeyle karşılaşmaya karşı anksiyete hissederler. Bu korku ve anksiyetenin gösterdiği belirtiler kişilerin bedenlerinde çarpıntı, titreme, terleme, hızlı nefes alıp verme, baş dönmesi, mide bulantısı gibi kendini gösterirken belirli yerlerden, durumlardan alıkoyar ve hayat kalitesini düşürür.  

Fobi Nedir?

‘Fobi’ kelimesi Yunan mitolojisinde korku tanrısı olan Phobos’tan gelmekle birlikte kökeni itibariyle korku anlamını taşır. İnsanlar birçok şeye karşı korku hissedebilirler fakat fobiler; gerçek anlamda bir tehlike veya tehdit olmadığı halde bir yere, canlıya, mekana ya da nesneye duyulan devamlı ve duruma uygun olmayan yoğun korku ve kaygı halidir. 

Özgül fobisi olan kişiler korktukları şeylere karşı aşırı tepkiler verebilir, o ortama kesinlikle girmek istemeyebilir ve kaçmak isterler. Kişi fobi duyduğu şeylerle karşılaşmamak için günlük hayatında kısıtlamaya gider. Bedenlerinde hissettikleri kaygı ve korkunun fiziksel belirtileri görülür ve bu belirtiler kişinin günlük işlevselliğini olumsuz yönde etkilerken kendine karşı güvenini de zedeler. Korktukları şeylerle karşılaşmaya yönelik sürekli endişe duymaları da kişinin huzursuz ve tedirgin bir duygu durumuyla genellikle tanımadıkları yerlerde devamlı rahatsız olmalarını doğurur. 

Sıkça görülen fobiler; hayvan fobileri, yükseklik korkusu, kapalı alan fobisi (klostrofobi), açık alan fobisi (agorafobi), sosyal fobi, uçak fobisi, kan ve yaralanmaya karşı fobi, araba kullanma fobisi, delik fobisi (tripofobi) olarak örneklendirilebilir.

Ruhsal Bozukluklar Tanısal ve İstatiksel El Kitabı DSM-5’e göre fobinin tanı kriterleri şunlardır;

• Özgül bir nesne ya da durumlu ilgili olarak belirgin bir korku ya da kaygı duyma (örn. uçağa binme, yükseklikler, hayvanlar, iğne yapılması, kan görme).
• Fobi kaynağı nesne veya durum, neredeyse her zaman, doğrudan kaygı ve korku doğurur.
• Fobi kaynağı nesne ya da durumdan etkin biçimde kaçınılır ya da yoğun bir korku ya da kaygı ile buna katlanılır.
• Duyulan korku ya da kaygı, özgül nesne ya da durumun yarattığı gerçek tehlikeye göre toplumsal-kültürel anlamda bağlantısızdır.
• Korku, kaygı ya da kaçınma sürekli bir durumdur, altı ay ya da daha uzun sürer.
• Korku, kaygı ya da kaçınma, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye neden olur.

Fobiler Neden Ortaya Çıkar?

Fobiler genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde ortaya çıkar. Kişi genelde fobisinin nasıl oluştuğunu bilmezken fobiler; gerçekten yaşanmış korku duydukları veya travmatik bir olaydan sonra gelişebilir. Yine birinin travmatik bir olaya maruz kaldığını görmek de fobiyi oluşturabilir. Fobilerin gelişmesinin bir başka nedenlerinden birisi de ailede fobiye sahip birinin olmasıdır. Stresli yaşam olayları veya beyin işlevlerindeki değişimler fobiler için risk faktörü olarak görülebilir. Bunların yanında bilinçdışında sahip olduğumuz korkular belirli durum veya nesnelerle birleşerek de fobiye dönüşebilir. Örneğin; kişinin sahip olduğu ölüm korkusu; bu konu hakkında herhangi olumsuz bir deneyime sahip olmamasına rağmen uçak, araba gibi ilgisiz olacak şekilde bir nesneyle birleşerek bunlardan yoğun korku yaşanmasını ve fobi geliştirmesine sebep olabilir. 

Özgül Fobi Çeşitleri

• Hayvan Fobileri: En yaygın özgül fobi çeşitlerinden biridir. Kedi, köpek, böcek, fare, yılan, örümcek gibi hayvanlara duyulan yoğun korkulardır.

• Durumsal Fobiler: Uçak, otobüs veya trenle seyahat etme, araba kullanma, asansör, kapalı alan korkusu, açık alan korkusu.

• Doğal Çevre İle İlgili Fobiler: Yükseklik, karanlık, fırtına, gök gürültüsü, şimşek.

• Kan/İğne/Yaralanma Fobisi: Kan görme, kan verme veya iğne olma, yara görme, ameliyat izleme.

• Sosyal Fobi: Kalabalık ortamlara girmek, yeni insanlarla tanışmak, kendini ifade etmek ve başkaları tarafından yargılanma korkusu içeren sosyal durumlar bağlamında yaşanan kaygılardır.

• Agorofobi: Yabancı ve kalabalık ortamlarda başkaları tarafından küçük düşmek, rezil olmaktan korkma ve o ortamdan kaçamayacağını veya yardım alamayacağını hissederek korku ve kaygı duyma. Açık alan ve halka açık ortamlardan korkma.
• Tripofobi (Delik fobisi): Delikli yapılar veya yakın konumlanmış deliklerden endişe, korku, iğrenme ve rahatsızlık duyma.
• Klostrofobi: Kapalı alan korkusu. Daha çok asansörler, MR cihazları, metro, otobüs, araba gibi dar alanlarda kilitli kalma ve çıkamama korkusu.

Fobilerin Tedavisi

Fobiler rahatlıkla tedavi edilebilen bir kaygı bozukluğudur. Kişinin hayatını ciddi derecede olumsuz etkileyen, günlük yaşamını kısıtlayan, kendisini sürekli veya belirli durum, canlı veya nesneye karşı kaygılı ve korku içinde hissederek duygu durumunu olumsuz etkileyen fobilerin tedavisi psikoterapiler ile kısa sürede başarıya ulaşabilmektedir. Bu alanda etkinliği kanıtlanmış en iyi sonuç alınan terapi yaklaşımları Bilişsel Davranışçı Terapi ve EMDR örnek verilebilir. Psikoterapiler kişinin bir durum, mekan, canlı veya nesneye karşı geliştirdiği fobilerin ilişkilendirildiği düşünceler ve duygularla çalışır. Fobiler kişilerin korktukları durumları değerlendirme şekli ile ilgilidir. Psikoterapiler, kişilerin spesifik durumlara karşı duydukları korkuya bakış açılarını ve hem hayatlarındaki hem de bedenlerindeki etkilerini azaltmayı ve duyarsızlaştırmayı çeşitli yöntemlerle hedefler. Yaşam kalitesini arttırmak, fobilerin oluşturduğu olumsuz etkileri ve kısıtlamaları ortadan kaldırmak için mutlaka alanında uzman psikiyatrist veya psikologlardan destek alınmalıdır.