17 Ocak 2024, Albis Therapy

Hayatımızın belirli dönemlerinde kontrol edemediğimiz kaygılı ve takıntılı kaldığımız düşüncelerimiz olabilir. Böyle stresli dönemlerde herhangi baş edemediğimiz bir konudaki düşünceler bizi rahatsız ederken onlara engel olamamak da bizi daha evhamlı hale getirdiği olmuştur. Bunun yanı sıra temizliğe dikkat eden, titiz ve düzenli olan biri olabiliriz. Güvenlik amacıyla sürekli kontrol ettiğimiz ütünün prizi, ocakların kapalı olması ya da evden çıkarken dikkat etmeye özen gösterdiğimiz bazı ritüellerimiz de olabilir. Bunlar oldukça normaldir. Fakat bu düşünceler ve davranışlar hayatımızda çok fazla yer kapladığı zaman, günlük işlevlerimizi etkileyerek, kısıtlayarak hatta engelleyecek kadar şiddetli, yoğun ve kontrol edilemez olduğunda bu bir rahatsızlık halini alır ve buna obsesif kompulsif bozukluk (OKB) adı verilir. 

Obsesif kompulsif bozukluk halk arasında “takıntı hastalığı” olarak da bilinir ve OKB bir çeşit kaygı bozukluğudur. Obsesif kompulsif bozukuluğu obsesyon (takıntılı düşünceler) ve kompulsiyonlardan(tekrar eden davranışlar) oluşur. Bu kişiler devamlı olarak istenmeyen ve kaygı verici düşüncelere kapılırlar. Bu düşünceler kişiyi zaman içinde kontrol edemedikleri için rahatsız ederek “takıntı veya saplantı” yani obsesyon halini alırlar. Bu takıntılı düşüncelerle baş etmek kişilere yoğun kaygı verir. Bu kaygı ve tekrar eden düşüncelerin üstesinden gelebilmek için kişiler çeşitli tekrar eden davranışlar veya ritüeller yani kompulsiyonlar (zorlantılar) gösterirler. Bu düşünceler ve davranışlar kişiyi kaygılandırmaya başladığı için kişi günlük hayatında ve ilişkilerinde zorluklar yaşamaya başlar. 

• Obsesyon: İstenmeden zihne gelen, rahatsız edici, durdurulamayan, kendiliğinden oluşan düşüncelerdir. Halk arasında bu düşüncelere takıntı, saplantı veya vesvese de denir. Kişi zihne gelen ve tekrar eden bu düşüncelerin mantıksız olduğunu bilse de kontrol edemez. Bu düşüncelerden kaçmaya çalıştıkça obsesyonlar daha sık ve şiddetli şekilde ortaya çıkabilmektedir.
• Kompulsiyon: Obsesyonların yani takıntılı düşüncelerin sebep olduğu kaygı ve huzursuzluğu ortadan kaldırmak ve düşüncelerle baş etmek için gösterilen ve tekrar eden davranışlardır. Bu davranışlar ritüel haline gelebilir ve kişinin günlük hayatında fazlasıyla yer kaplayarak zamanını, enerjisini ve işlevselliğini alır.

Obsesyonlar (takıntılı düşünceler) ve kompulsiyonlar (tekrar edici davranışlar) birlikte gözlemlenebilirken ayrı ayrı da ortaya çıkabilir. Örneğin; yoğun ve sürekli olan temizlik zorlantısı kirlilikle olan saplantılı olmanın sonucunda ortaya çıkar. Mikrop ve kirlilik düşüncelerini kontrol edebilmek için kişi saatlerce temizlik yapabilir ya da banyoda kalabilir. Tekrar edilen isimler, sayılar ya da davranışlar ritüel haline gelerek bir kompulsiyon halini alır. Eğer bu ritüeller yapılmazsa “kötü bir şey olacak” düşüncesi yani saplantısı olur. Bunlara ek olarak kişinin istenmeyen düşüncelerini engellemek ya da gelecekte olabilecek kötü olayları önlemek amacıyla kişiler manevi ritüeller de gösterebilir. Tekrar edilen dualar ve cümleler ya da vaktini fazlasıyla alan ibadetlerle kötü düşüncelerin önüne geçmek isteyebilirler.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Belirtileri

• Bulaşma Obsesyonu ve Temizlik Kompulsiyonu: Kişilerin bedenlerine veya elbiselerine kir, toz, mikrop, hastalık bulaşacağı düşüncesiyle sürekli temizlik yapma ihtiyacı, el sıkışmamak, kapı kollarına dokunmamak, sürekli el yıkamak vb.
• Kuşku Obsesyonu ve Kontrol Kompulsiyonu: Kişi ocak, kapı, kilit ve prizleri kontrol ederek açık kalacağı kuşkusuyla sürekli olarak kontrol davranışı göstermesi ve birden fazla yapmak, aşırı teyit ihtiyacı, sevdiklerine zarar gelecek korkusu vb.
• Dini içerikli Obsesyon ve Kompulsiyonlar: Dini konularda istenmeyen düşünceler, aynı duayı birden fazla kez okumak, aşırı ibadet etmek vb.
• Cinsel içerikli Obsesyonlar: Beklenmedik zamanlarda zihinde beliren cinsel görüntüler ve düşünceler
• Simetri/düzenli Obsesyon ve Kompulsiyon: Her şeyi düzgün, simetrik ve sıralı tutmak, düzensizlik ve simetrik olmayan şeylerin stres oluşturması.
• Sayma Kompulsiyonları: Sürekli olarak sayı saymak, belirli bir sayıda davranış ya da ritüelleri takip etmek.
• Biriktirme/Saklama Kompulsiyonları: Gerekli olmayan eşyaları biriktirmek ve saklamak.
• Batıl inançlar, uğurlu veya uğursuz sayılar ve renkler: Merdiven altından geçmemek, belirli sayıları uğursuz kabul ederek ona göre hareket etmek vb. 

Bu belirtiler “OKB’li insanların özellikleri nelerdir?” sorusuna da cevap olabilir. Bu kişiler devamlı olarak kaygılı, stresli, rahat olamayan ve sürekli kontrol ihtiyacı içinde tedirgin olabilirler. Peki “Obsesiflik belirtileri herkeste aynı mıdır?” sorusu akıllara gelebilir. Obsesyon ve kompulsiyonlar kişiden kişiye farklılık göstermekle birlikte her takıntılı düşünce ve sebep olduğu kompulsiyonların temaları değişkenlik gösterebilir.

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Tanısı ve Tedavisi

Yukarıda bahsettiğimiz obsesyon ve kompulsiyonlara sahip biri Obsesif Kompulsif bozukluğuna sahip olabilir. Bu tanı ancak uzman psikiyatrist bir hekim tarafından alınabilir. 

OKB için DSM-5 tanı kriterleri şöyledir:

Obsesyon

• Kaygı ve huzursuzluğa yol açan tekrarlayan ve istenmeyen düşünceler
• Bu takıntılı düşünceler bastırılmış olması ve görmezden gelinmesi

Kompulsiyon

• Tekrarlayan ya da bir saplantıya tepki olarak gelişen ritüel ve davranışlar
• Kaygıyı azaltmak için aşırı şekilde yapılan davranışlar olması

Kişiye OKB tanısı konulabilmesi için ikisinin birlikte olması gerekmez. Kişinin sadece obsesyon ve kompulsiyonları da olabilir.

OKB tedavisinde izlenen yollardan biri ilaç tedavisi iken psikoterapideki davranışçı terapi yöntemleri de kullanılır. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), obsesif kompulsif bozukluk tedavisinde etkinliği bilimsel olarak kanıtlanmış tedavi yöntemlerinden biridir. Bilişsel alanda takıntılı düşüncelerin temelindeki yanlış inançlar ve çarpıtılmış düşünceler çalışılır. Davranışçı alanda ise obsesyonların sebep olduğu tekrar eden davranışlar yani kompulsiyonlar üzerinde çalışılır. Çeşitli davranışçı uygulamalar ile kaygı azaltılarak kompulsiyonlar engellenir. Bu davranışçı terapilerle OKB hastalarının büyük kısmının iyileştiği görülmüştür. Yine psikoterapiyle birlikte ilaç tedavisi desteği alınmasıyla etkili bir iyileşme sağlanabilir. İlaç tedavisinde OKB hastalarının beyindeki serotonin seviyesini arttırmaya yönelik antidepresanlar kullanılabilmektedir. 

Obsesif Kompulsif Bozukluk Neden Olabilir?

Obsesif kompulsif bozukluğunun asıl sebepleri neler olduğu hala bilinmese de bu rahatsızlığa risk oluşturan biyolojik ve çevresel faktörler vardır. Bunun yanında OKB’li hastaların anne ve babaları ve diğer birinci derece akrabalarında da aynı rahatsızlığın sık görülmesi OKB’nin genetik yatkınlık rolünü düşündürmektedir. 

• Biyolojik faktörler: Yapılan araştırmalarda OKB yaşayan hastaların beyin işlevlerinde serotonin düzeyinin sağlıklı olan seviyeden düşük olduğu gözlemlenmiştir.
• Çevresel faktörler: Çocukluk travmaları, stres yaşatan olaylar, kişinin yaşamındaki önemli değişimler obsesif kompulsif bozukluğu tetikleyebilir ya da var olan belirtileri arttırabilir. 

Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu (OKKB) ile Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Arasındaki Fark Nedir?

Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu (OKKB), kişinin genel kişilik özellikleri düzenlilik ve mükemmeliyetçilik üzerine eğilimli olmayı gösterirken; Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) istenmeyen takıntılı düşünceler (obsesyonlar) ve bunlarla bağlantılı tekrar eden davranışları (kompulsiyonlar) içerir. OKKB genellikle kişinin yaşam tarzı ve ilişkileri üzerinde etkilidir. OKB ise kişinin günlük yaşamını sekteye uğratan yoğun bir kaygı bozukluğudur. OKKB yaşayan insanlar devamlı olarak planlı, düzenli, titiz ve üretken olmak adına çaba gösterirler. OKB’de ise obsesyonlardan oluşan kaygılı halin önlenmesi için zorlantılı davranışlar geliştirerek bunların günlük yaşamı engellemesi ve işlevsizleştirmesi halidir.