17 Mart 2024, Albis Therapy

Narsistik Kişilik Bozukluğu

Narsizm, günümüzde yaygın olarak kullanılan kavramlardan biri haline gelmiştir. “Narsizm nedir?”, “Narsist ne demek?”, “Narsistik ne demek?” gibi soruların akla gelebileceği Narsistik Kişilik Bozukluğu; büyüklenmecilik, hayranlık ihtiyacı ve empati eksikliği özellikleriyle karakterize edilmiş davranış örüntüleri içeren Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatiksel El Kitabı (DSM-5) tarafından tanılanmış 12 kişilik bozukluğundan B Kümesi kişilik bozukluklarından biridir. 

Narsistik Ne Demek?

“Narsisistik” kelimesi Yunan mitolojisindeki kahramanlardan biri olan Narcisisus’tan gelir. Mitolojideki efsaneye göre avcı olan Narcisisus bir gün su içmek için nehir kenarında suda kendi yansımasını görüp aşık olur. Kendi görüntüsüne hayran ve aşık olan Narcisisus su içmeden yemek yemeden orada kendi yansımasına bakarak kalır ve ölür. TDK sözlüğünde belirtilen isimlendirme ise kendine aşık olmaya yakın olarak “özseverlik” olarak verilmiştir. 

Kişinin kendini sevmesi, beğenmesi, takdir edebilmesi sağlıklı ve olağan kişilik özellikleri iken narsisizm; kişinin kendine ve bedenine aşırı beğeni duyması, kendine hayran duymasıyla birlikte büyüklenmeci bir tavıra sahip olması, başkalarının da beğenisine ve dikkatine aşırı ihtiyaç duyulması ve beslenilmesi, empati yapamaması ile ilişkilidir. Narsistler kendilerini oldukça önemli, çevrelerinden üstün, mükemmel ve eşsiz biri olarak görmeleri kişilik bozukluğu halini alır ve kişinin günlük hayatına, ilişkilerine, iş ve okul yaşamına olumsuz etkiler verir. Bunların yanında diğer insanlardan farklı, seçilmiş olduklarına inanarak özgüvenlerini yükseltirler ve eleştiriye karşı toleransları oldukça düşüktür.

Narsistik kişilik bozukluğuna sahip kişiler çevreleri tarafından kibirli, ben merkezci, manipülatif olarak tanımlanırken daima özel bir muameleyi hak ettiklerini söylerler. Narsistik kişilik bozukluğuna ait normalin dışında seyreden bu özellikler genellikle erken yetişkinlik döneminde başlar ve pek çok bağlamda belirgin olarak kişinin hayatında bulunur. Narsistik kişilik bozukluğu destek alınması, tedavi alınması gereken kişinin kendisine ve ilişkilerini ciddi oranda zarar veren bir kişilik bozukluğudur. Mutlaka bir profesyonele başvurmak ve farkındalık kazanmak önemlidir.

Narsistik Kişilik Bozukluğunun Belirtileri

DSM-5 tanı kriterlerine göre kişinin narsistik kişilik bozukluğu tanısı alabilmesi için aşağıdaki narsisizm belirtileri içinden en az beş tanesinin göstermesi gerekir. Belirtilerin çeşidi, sıklığı ve yoğunluğu kişiden kişiye farklılık gösterebilir.

1. Büyüklenme (başarıları ve yeteneklerini abartma; gösterdiği başarılarla oransız bir biçimde, üstün biri olarak görülme beklentisi) 
2. Sınırsız başarı, güç, zekâ, güzellik ya da yüce bir sevgi hayalleri kurma
3. “Özel ve eşi, benzeri bulunmaz biri olduğuna ve ancak özel ya da üstün diğer kişilerce (ya da kurumlarca) anlaşılabileceğine ve ancak onlarla ilişki kurması gerektiğine inanma
4. Çok beğenilme arzusu
5. Hak ettiği duygusu içindedir (özellikle kayırılacak bir tedavi göreceğine ya da her ne istiyorsa yapılacağına ilişkin anlamsız beklentiler içinde olma)
6. Kendi çıkarları için başkalarını kullanma (kendi amaçlarına ulaşmak için başkalarından yararlanır). 
7. Empati kuramama, başkalarının duygularını ve gereksinimlerini anlamakta isteksizlik 
8. Sıklıkla başkalarını kıskanma ya da başkalarının kendisini kıskandığına inanma 
9. Başkalarına saygısız davranma, kendini beğenmiş davranışlar ya da tutumlar  

*Bunlara ek olarak narsistik bireyler başkalarını küçümseyici, özgüvenli ve güçlü bir görünüm sergileyebilmektedir. Eleştirileri kabul etmek veya özür dilemek gibi davranışların bu kişilere oldukça zor geldiği görülmüştür. Bu sebeple kişilerarası ilişkilerde problem yaşayabilmeleri oldukça yüksektir. Yine bunlarla birlikte narsist bireylerde öfke problemleri ve sosyal izolasyon görülebilirken araştırmalara göre narsistik kişilik örgütlenmesi madde kullanımı, duygu durum ve kaygı bozuklukları arasında yüksek oranda ilişki göstermiştir. 

Birçoğumuz yukarıdaki belirtilerden bazılarını hayatımızda durumlara ve zamana bağlı olarak gösterdiğimiz olmuştur. Bu belirtiler narsistik davranışlar veya tutumlar olarak görülürken buna kişilik bozukluğu diyebilmemiz için bu tutumların sıklığı, şiddeti ve devamlılığı narsistik kişilik bozukluğuna işaret edebilir. Kişilik Bozuklukları makalemizde kişiliği; kişinin kendine özgü karakteristikleri içeren, başkaları arasında ayırt edici özellikleri barındıran ve dünyayı anlamlandırma, yorumlama ve algılamada bireye özgü duygu, düşünce ve davranış örüntülerinin bütünü olarak tanımlamıştık. Bu sebeple narsisizm; kişinin karakter özellikleri, duygu ve davranış örüntüleriyle bize kişilik bozukluğu halini almasını yani ‘patolojik’ olmasını söyleyebilir. Patolojik kavramı; ruh sağlığında kullanılan, duygu, düşünce veya davranışların kişinin hayatla ilişkisini olumsuz yönde etkilediği ve çevresine adapte olamamasını belirten bir terimdir.

Narsistik Kişilik Bozukluğu Neden Olur?

Narsistik kişilik bozukluğunun nedenleri kesin olarak belirlenmiş olmamakla birlikte yapılan araştırmalarda;

• Ailede bu bozukluğun görülmesi yani genetik aktarım
• Erken çocukluk deneyimleri, 
• Ebeveyn tutumları, 
• Sosyokültürel çevrenin kombinasyonu narsistik kişilik bozukluğunun gelişmesinde önemli rol oynadığı bulunmuştur. 

Bunlara ek olarak kişinin erken çocukluk döneminde yaşadığı spesifik zor durumlara karşı verdiği tepkinin narsistik davranış geliştirmesi de kişilik bozukluğunun gelişmesini sağlayabilir. Bunlar;

• Travmatik yaşam olayları
• İstismar veya ihmal
• Ebeveyn yokluğu
• Aşırı eleştirel ve katı ebeveyn tutumları
• Psikiyatrik bozukluğa sahip ebeveyn ya da bakım veren ile birlikte yaşama
• Ebeveynlerin çocuk üzerindeki gerçekdışı beklentileri
• Ebeveynlerin aşırı şımartma davranışları

Narsistik Kişilik Bozukluğu Tedavisi 

Narsistik kişilik bozukluğu, belirtilerin anlaşılabilmesi ve bunun bir kişilik bozukluğu işaretleri olmasının belirlenmesi oldukça zor olabilir. Narsistik kişilik örgütlenmeleri tedavi edilebilir bozukluklardır fakat tedavi süreci yaşam boyu devam edebilir. Genellikle kişilik bozukluğuna sahip pek çok kişi tedavi için bir arayışta olmamakla birlikte psikoterapi hizmeti almıyor. Bunun yerine belirtilerin hayatlarını ciddi oranda etkilemeye başladığı ve kişilik bozukluğuna eşlik eden depresyon, kaygı bozuklukları, ilişki problemleri gibi bazı ruhsal bozukluklar ve sorunlar baş gösterdiği zaman kişiler profesyonel bir desteğe başvurmaktadır.

Narsistik kişilik bozukluğu tanısı sadece psikiyatristler tarafından gerekli değerlendirmeler, testler ve ölçekler ile konulabilir. Tanıdan sonra en etkili tedavi yöntemi uzun dönemli psikoterapilerdir. Alanında uzman psikiyatrist, psikolog ve psikolojik danışmanlardan destek almak narsistik kişilik bozukluğu tedavisi için uygun adımlarla kişinin farkındalığının arttırılması, bozukluğun olumsuz etkileriyle baş etme stratejilerinin kazanılması, sosyal ilişkilerin iyileştirilebilmesi için sosyal becerilerin edinilmesi hedeflenir. Kişi psikoterapiyle daha güvenli, rahat ve şefkatli bir alanda kendini anlar, keşfeder, görebilir ve duygu, düşünce ve davranışlarını düzenleyebilmeyi, değiştirebilmeyi, sağlıklı yakın ilişkiler kurabilmeyi, başkalarıyla empati kurmayı, anlamayı ve tolere edebilmeyi öğrenir.

Narsistik kişilik bozukluğuna eşlik eden başka ruhsal bozukluklar için tedavi onlara uygun olarak da ilaç veya psikoterapi eşliğinde psikiyatrist tarafından düzenlenir. Narsistik kişilik bozukluğu tedavisinde Şema Terapi, Psikodinamik Terapi, Bilişsel Davranışçı Terapi gibi pek çok terapi yaklaşımı kullanılmaktadır. Terapiyle birlikte bazı yaşam değişiklikleri kişilik bozukluğunun iyileşmesinde katkı bulunacaktır. Bunlar; problemli davranışları tetikleyen maddelerden kaçınmak, sağlıklı alışkanlıklar ve rutinler belirlemek, gevşeme teknikleri ile stres ve kaygıyı azaltmak yardımcı olabilir. Kendinizde veya sevdiklerinizde bu belirtileri gözlemliyorsanız mutlaka bir profesyonele başvurmak oldukça önemlidir. Bu destek hayat kalitenizi yükseltirken, problemlerinizi azaltacak ve ilişkilerinizi iyileştirecektir.