21 Aralık 2023, yazar Nur Aydoğan, Psikolojik danışman

Depresyon ve Beynin İşlevleri

Beyin, yaşam işlevlerimizi devam ettirebilmek için deneyimlerimize göre tepki vermek ve düzenlemek üzerine bir sisteme sahiptir. Depresyon yaşayan bireylerin beyinleri incelediğinde beynin ön kısmı olan frontal lobdaki işlevlerin (dikkat, düşünme, planlama, muhakeme, dürtü kontrolü vs.) anormal düzeyde azaldığını ve limbik sistemdeki faaliyetlerde (duygu, davranış, iştah, uyku düzeni, cinsel istek vs.) ise bir artış olduğu görülmüştür. Beynin bu bölgeleri duygu durumunu kontrol etmek ve özellikle strese tepki vermek konularında önemli rollere sahiptir.

• Düşük Serotonin: depresif duygu durumları, iştah artışı, uyku ve hafıza problemleri
• Düşük Dopamin: yorgunluk, motivasyon kaybı, uyku ve konsantrasyon problemleri
• Düşük Nöroepinefrin:  uyuşukluk, enerji eksikliği, dikkat problemleri

Depresyonun Hayatımızdaki Yeri 

Hayatımızın herhangi bir döneminde kendimizi sosyal hayatımızdan uzak tutmak istemiş, günlük hayatımızdaki aktivitelere ilgisiz, birçok planı ya da yapmamız gereken işleri ertelemek isteği, özgüvensiz ve hayattan keyif alamadığımızı hissetmiş olabiliriz. Her insan hayatının belirli dönemlerinde çeşitli sebeplerle bunları deneyimlemiş olabilir fakat depresyon insanlarda farklı şekillerde belirebilir, bazı fiziksel rahatsızlıkları da ortaya çıkarabilir. Sık Sık ve yoğun bir şekilde bu duygu durumlarını yaşıyorsanız ve günlük hayatınızla birlikte insan ilişkilerinizi de olumsuz etkiliyorsa profesyonel bir yardım almak faydalı olacaktır.

Depresyonun Görülme Oranı Nedir?

Türkiye’de yetişkinlerde depresyonun görülme oranı %3-6 arası olduğu bilinmektedir. Bununla birlikte kadınlarda depresyonun görülme sıklığı erkeklere oranla iki kat daha fazladır. Hormonal değişimler, geleneksel kadın rolleri, kadınların stres karşısında daha yoğun duygu belirtileri göstermesi depresyonun daha sık görülmesinde etkilidir. 

Depresyon Sebepleri Neler Olabilir?

Depresyonun sebeplerini incelediğimizde tek bir nedeni yoktur. Birden fazla etkenin bir araya gelerek beyindeki kimyasal dengeyi bozmasıyla oluşur. 

• Genetik etkenler: aile geçmişinizde depresyon gibi duygu durum bozukluğu varsa genetik olarak yatkın olabilir ve risk altında olabilirsiniz.

• Psikolojik etkenler: erken çocukluk travmaları, strese sebep olan olumsuz yaşantılar (bir yakınını kaybetme, boşanma, ekonomik problemler), düşük özgüven, anksiyete bozuklukları

• Davranışsal etkenler: alkol ve madde kullanımının artması

• Sosyal etkenler: aile ve arkadaşlarla olan güçlü bir bağın bulunmaması, sosyal destek eksikliği

• Genel sağlık durumu : kronik hastalıklar, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, uyku problemleri, tiroit hormonundaki dengesizlikler, hormonal değişiklikler, sürekli kullanılan bazı ilaçlar
• Beyin yapısı: beyin kimyasındaki bozulmalar (dopamin, serotonin, endorfin, melatonin gibi beyin hormonlarındaki bozukluklar) ve beynin frontal lobu daha az aktif olduğunda risk altında olabilirsiniz.

Bunun yanında sahip olduğumuz genetik faktörler, büyüdüğümüz çevre ve kişinin hayatla baş etmede bulduğu kendine özgü yöntemleri sebebiyle karşılaşılan bir olay veya duruma verdiğimiz tepkiler, hissettiklerimiz, anlamlandırma biçimimiz birbirimizden farklı ve bize özel biriciktir. Örneğin; erken çocukluk döneminde zorbalığa uğramış bir birey yetişkinliğinde otorite figürlerinden oldukça korkan ve kaygı duyan biri olabilirken başka bir birey yetişkinliğinde kendisinin zorba olduğu bir konumda olarak yaşamış oldukları zorlu çocukluk deneyimlerine farklı tepkiler verebilirler.

Depresyon Belirtileri Nelerdir?

Depresyon belirtileri yaşa ve cinsiyete göre farklılık gösterebilir. 

Yaygın olarak görülen depresyon belirtileri:

• Çoğu zaman üzgün, mutsuz, huzursuz veya hüzünlü hissetmek
• Duyguları düzenlemede zorlanmak
• Uyku düzeninin bozulması
• İştahta artış veya azalma
• Kiloda meydana gelen değişiklikler
• Sindirim sistemi sorunları veya bağ ağrısı gibi yakınmalar
• Daha önce hayatın büyük bir parçası olan şeylere ilgiyi kaybetme
• Cinsel isteksizlik
• Günlük aktivitelerde fiziksel olarak çabuk yorulmak
• Dalgınlık ve unutkanlık
• Kendini değersiz veya suçlu hissetme
• Özgüven düşüklüğü
• İş hayatında ve okulda başarısızlık
• Sürekli erteleme davranışı
• Eskiden zevk alınan aktivitelerden keyif alamama
• Sosyal yaşamdan uzaklaşma
• Kendini boşlukta ve kaybolmuş hissetme
• Kendine zarar verme ya da intihar düşüncesi

Depresyon belirtileriyle alakalı daha fazla bilgi edinmek için depresyon belirtileri adlı makalemize göz atabilirsiniz.

Depresyon ile Olumsuz Duyguların Farkı 

Depresyon ve moral düşüklüğü, üzgünlük gibi duyguların arasındaki fark depresyonun yukarıda belirtilerin en az iki hafta boyunca kendini sürdürmesi ve bireyin çözüm yolları bulmak adına kendini çıkmazda hissederek çaresizlik ve umutsuzluk duyguları yaşamasıdır. Her üzüntü, mutsuzluk ve ümitsizlik hali depresyon olmamakla birlikte bireyin zorlu durumlar karşısında kendini üzgün ve karamsar hissedebilmesi oldukça doğal bir durumdur. Depresyon ise kendinizi ve çevrenizdeki olayları algılama ve anlamlandırma biçiminizi değiştirebilen ve uzun süreli olumsuz duygular hissetme durumudur. 

Depresyon Çeşitleri Nelerdir?

Bireyler depresyonu hafif, orta veya yüksek şiddette deneyimleyebilir. Depresyon çeşitleri semptomların değişkenliği ve şiddetine göre ayrılırlar.

• Majör Depresyon (klinik depresyon ya da ağır depresyon): Belirtileri depresyon belirtilerinden daha yoğun yaşanmaktadır. 

Majör depresif bozukluğun alt tipleri:

• Kronik depresyon: Majör depresyonun iki yıl veya daha fazla sürmesidir.
• Katatonik depresyon: Kişinin psikomotor aktivitelerinde bozulmalar ortaya çıkar. (hareketsizlik, duruş bozuklukları gibi)
• Mevsimsel affektif bozukluk: Belirli mevsimlerde düzenli olarak başlayan düzelen bir türdür.
• Psikotik depresyon: Sanrılar ve halüsinasyonlar gibi psikoz belirtileri vardır.
• Postpartum (Gebelik ile ilişkili) depresyon: Hamilelik sürecinde veya doğumdan sonraki 4 hafta içinde yaşanabilir.
• Atipik depresyon: Dış etkenler kişinin duygu durumunda etkilidir. (Üzücü bir olaya aşırı üzülmek gibi) 

Zihinsel rahatsızlıklar için tanı ölçütü olan DSM-5 (The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, kısaca DSM) yani Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatiksel El Kitabına göre depresyon çeşitleri ise;

• Yıkıcı Duygu Durum Düzensizliği Bozukluğu
• Majör Depresyon Bozukluğu
• Süregiden Depresyon Bozukluğu (Distimi)
• Adet Öncesi (Premenstrüel) Disfori Bozukluğu
• Maddenin/İlacın Yol Açtığı Depresyon Bozukluğu
• Başka Bir Sağlık Durumuna Bağlı Depresyon Bozukluğu
• Tanımlanmış Diğer Bir Depresyon Bozukluğu
• Tanımlanmamış Depresyon Bozukluğu

Depresyon çeşitlerini ayrı makalelerde ayrıntılı olarak ele alacağız.

Depresyon Tedavisi Nasıl Olur?

Depresyon tanısını yalnızca bir psikiyatri hekimi tarafından yukarıda belirtilen kriterleri kullanılarak konulabilir ve ilaç kullanımıyla birlikte tedavi yöntemleri önerebilir. Depresyon tedavisinde iki yöntem kullanılır:

1. Depresyonun İlaç ile Tedavisi: Kişinin günlük hayatını, duygu ve davranışlarını, hareket alanını aşırı etkileyen durumlarda depresyonun tedavisi psikoterapinin yanında ilaç desteğinin de bulunması bulgularda iyileşmenin kalıcılığının arttığını göstermektedir. 
2. Psikoterapi: Bilişsel Davranışçı Terapi, psikodinamik terapi ve kişilerarası terapi gibi pek çok yaklaşım depresyonu tedavi edebilen ve tekrar etmesini önleyen bir destek sunar.

Depresyonun İyileşme Belirtileri

Depresyon oldukça yaygın olmakla birlikte tedavi edilebilen bir duygu durum bozukluğudur. Psikoterapi ile, gerektiğinde ilaç desteğinin de sağlanarak;

• Birey yaşamının içine aktif olarak katılmaya başlar. 
• Uyku, iştah, cinsel istek ile ilgili problemler çözülür ve kendini yorgun veya enerjisiz hissetmez. 
• Duyguları hakkında bilgi sahibi olur ve daha kolay düzenleyebilir. 
• Suçluluk, huzursuzluk ve mutsuzluk duygularında azalma görülür. 
• Yaşamın içinde sosyal ilişkiler kurmaya istek duyar.
• Önceden yapılan aktivitelerden keyif duymaya başlar. 
• Enerji ve konstrasyonda artış gözlemlenir. 
• Erteleme davranışları azalır.
• Kişisel bakım ve temizliğine daha fazla önem vermeye başlar.
• Depresyon içindeki duygu ve davranışlarını tanıyarak onunla nasıl baş edebileceğini öğrenmiş olur.

Depresyon hakkında bilgi sahibi olmak önemli iken tanı ya da tedaviden önce mutlaka uzman bir hekimle görüşülmeli ve fiziki bir muayene de olmak üzere ayrıntılı teşhis sürecinden geçilmelidir. Burada paylaştığımız bilgiler tıbbi bir tavsiye değil, farkındalık oluşturmak içindir. Buradaki bilgilerden yola çıkarak tanı konulamaz. Depresyonla yaşamak zorlayıcıdır ve destek almak önemlidir.