28 Aralık 2023, Albis Therapy

Anksiyete; ortada tehlike ya da tehdit ihtimali hissettiğimiz veya somut bir durum olmaksızın sürekli ve durumla uyuşmayan endişe durumu, iç huzursuzluğu olarak tanımlanabilir. Korku yaşadığımızda vücudumuzda ve zihnimizde meydan gelen “kaç ya da savaş” alarmı anksiyete veya kaygı için de benzerdir. Ancak anksiyete gerçek bir tehlike durumu olmaksızın da hissedilebilen sadece bedende değil duygu ve düşünce düzeyinde de bireyi harekete geçiren bir duygu durumudur. Anksiyete ya da kaygı; karşılaştığımız günlük sorunlar, hayatımızdaki değişimler, belirsizliklerle baş edebilmemiz için hazırlıklı olmamızı sağlayan, tehlike durumlarda hızlıca karar almayı sağlayan, bize zarar verebilecek durumları önceden belirleyerek tedbir almayı kolaylaştıran doğal bir tepkidir. Bu ölçüde olan bir kaygı sağlıklı ve baş edilebilir düzeydedir. 

Anksiyete Bozukluğu Nedir?

Günlük yaşantımızı olumsuz yönde etkileyen, geçmiş deneyimlerin etkisiyle geleceğe yönelik devamlı ve aşırı bir endişe hali meydana geldiğinde bedende görülen çeşitli belirtilerin de eşlik ettiği bir seviye anksiyete bozukluğuna işaret eder. Bedende kan basıncının artması, çarpıntı hissi, terleme, mide ağrıları veya titreme gibi belirtilerin yaşanması anksiyete bozukluğunun fiziksel göstergeleridir. Kişi en az 6 aylık bir süre içerisinde haftanın çoğu günü kontrolü dışında anksiyete yaşıyor olması da anksiyete bozukluğuna işaret ediyor olabilir. Hayatımızın pek çok döneminde büyük değişimler, stresli yaşam olayları, iş görüşmeleri, topluluk önünde konuşmak gibi kaygı hissedebileceğimiz durumlarla karşılaşabiliyoruz. Bu durumlarda kaygımızı yönetemediğimizde ve duygu, düşünce ve bedenimizi kontrol edemediğimizde bu günlük hayatımıza devam edebilmemizi hayli zorlaştırıyor. Anksiyete yaşayan bireyler çevreleri tarafından “çok evhamlı” olarak adlandırılabilirler. Bu zorlayıcı belirtiler hayat kalitemizi de düşürdüğü için psikolojik bir destek almak oldukça önemlidir. 

Anksiyete Bozukluğu Neden Olur?

Anksiyete bozukluğunun ortaya çıkmasında beyin yapısındaki kimyasal dengesizlikler, genetik faktörler ve olumsuz çevresel etkiler rol oynamaktadır. Kişiden kişiye farklılaşırken anksiyete bozukluğuna sebep olan nedenler net ve belirli değildir.

Kaygı bozukluğuna neden olabilecek risk faktörleri:

• Genetik yatkınlık: Aile geçmişinde daha önce anksiyete bozukluğu teşhisi almış bireylerin olması.
• Olumsuz çevresel faktörler: Çocukluk travmaları, akran zorbalığı, bağımlılıklar, bir yakınının kaybı, ekonomik problemler, stresli hayat olaylarına maruz kalmak vb.
• Psikolojik faktörler: Olumsuz düşünce kalıpları, duygu düzenlemede zorluk, mükemmeliyetçilik, özgüven düşüklüğü, yoğun kontrol ihtiyacı. 
• Beyin yapısında dengesizlikler: Serotonin ve dopamin gibi beyindeki kimyasal maddelerin dengesinin sağlanmaması.
• Bedensel hastalıklar: Tiroit, akciğer, karaciğer ve kalp rahatsızlıkları.

Anksiyete Bozukluğu Belirtileri

Anksiyete bozukluğu belirtileri kişiden kişiye farklılaşabilir.

• Huzursuz ve gergin hissetmek
• Nedensiz korku ve endişe 
• Dinlenememiş hissetmek ve sürekli yorgunluk hali
• Dikkat problemleri ve odaklanma güçlüğü
• Uykuya dalamama ve gece sık sık uyanma
• Yüksek seslere duyarlılık ve kolayca irkilme
• Kontrolcü, takıntılı ve mükemmeliyetçi davranışlar göstermek ve bunu düzenleyememek
• Zihnin sürekli kaygılı düşünceler ve olumsuz senaryolar üretmesi
• Tahammülsüzlük

Bedensel belirtiler:

• Kalp çarpıntısı
• Nefes darlığı
• Aşırı terlemek
• Kas ağrıları
• Titremek
• Sindirim sorunları (karın ağrısı, hazımsızlık, kabızlık)
• Yorgunluk
• Baş dönmesi
• Sıcak basması
• Ağız kuruması

Anksiyete Bozukluğu Görülme Sıklığı 

Yaygın anksiyete bozukluğunun görülme sıklığı %5-6’dır. Yani, her 100 kişiden 5-6’sı yaşamlarının herhangi bir zamanında bu rahatsızlığı yaşayabilir. Kadınlarda erkeklere oranla görülme oranı iki kat fazladır. Yaşla birlikte anksiyete yaşama duyarlılığı da artar. Yaşlılıkta en sık görülen anksiyete bozukluklarından biri de yaygın anksiyete bozukluğudur. 

Anksiyete Bozukluğu Türleri

• Yaygın Anksiyete Bozukluğu: Bir olaya ya da duruma olayın ya da durumun gerçekliğine oranla aşırı endişeli ve gergin hissetmek. Ortada herhangi kaygı oluşturacak durum olmadığında da sürekli olarak kaygılı olmak. Yaygın anksiyete bozukluğu; bir nesne, olay, durum ya da takıntılı olarak odaklanılmamış yaygın ruhsal ve fiziksel belirtileri yaşanan bir bozukluktur. En az 6 ay boyunca hemen hemen her gün ortaya çıkan herhangi bir olay ya da plan hakkında endişeli olma halini gösterir.

DSM-5 tanı kriterlerine göre bir kişinin yaygın anksiyete bozukluğu tanısı alabilmesi için en az 6 ay boyunca neredeyse her gün aşırı kaygı hissetmesi gerekmektedir. Bu kaygılarla birlikte aşağıdaki belirtilerin en az üçünü göstermesi ve hayat kalitelerini düşürmesi gereklidir:

• Huzursuzluk, sinirlilik ve gerginlik hali
• Kolayca yorulma veya enerji eksikliği
• Dikkat dağınıklığı veya konsantrasyon güçlüğü
• Kas ağrılarıları
• Uykusuzluk veya uyku bozuklukları

• Panik Bozukluk: Aniden ortaya çıkan şiddetli korku ve kaygı haline fiziksel belirtilerin eşlik ettiği, zaman zaman tekrarlayan bir bozukluk olan yoğun korku ve sıkıntı nöbetleridir(ataklar). Anksiyete yaşayan herkesin yaşadığı bir bozukluk türü değildir. Gerçek bir tehlike ya da risk olmaksızın aniden ortaya çıkabilen panik atak, 10 ila 20 dakikada yoğunluğa ulaşan kısa süreli bir yoğun kaygı halidir. Kişiler yaşadıklarının tekrarlanacağını düşünerek yoğun kaygı yaşarlar. Bu sebeple panik bozuklukla baş edebilmek için bununla ilişkilendirdikleri durum ve yerlerden kaçınmayı tercih ederler.

Panik atak ile ilgili daha ayrıntılı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.

• Obsesif Kompulsif Bozukluk(OKB): Kişinin kaygı duyduğu durumlarda kontrol edemediği ve sürekli ortaya çıkan düşünceler(obsesyonlar) ile baş ederken yaptıkları el yıkamak gibi sürekli yapma dürtüsü olan ve tekrar eden davranışlar(kompulsiyonlar) içeren kronik bir bozukluktur. Bu davranışlar takıntılı düşüncelerin sebep olduğu kaygıyı azaltmaya yöneliktir. Kişiler bu davranışları yapmaktan kendilerini alamazlar ve kimi zaman bunlar bir ritüele dönüşür, kişinin saatlerini alabilir. İşlevselliğin yitirilmesine sebep olur.

OKB ile ilgili daha ayrıntılı ve geniş bilgilere buradan ulaşabilirsiniz.

• Özgül Fobiler: Kişilerin belirli bir durum, olay ya da nesne için hissettikleri mantıksız ve yoğun korku halidir. Korku duyulan şeye karşı sürekli olarak kaçınma davranışı gösterildiği için o şeyle karşılaşmaya karşı anksiyete hissederler. Bu korku ve anksiyetenin gösterdiği belirtiler kişileri belirli yerlerden, durumlardan alıkoyar ve hayat kalitesini düşürür. Özgül fobiler rahatlıkla tedavi edilebilen bir rahatsızlıktır.
• Sosyal Anksiyete Bozukluğu (Sosyal Fobi): Sosyal ortamlarda kişilerin kendilerini ifade etmek, yemek yemek, yeni insanlarla tanışmak, topluluk önünde konuşmak gibi günlük sosyal durumlardan başkaları tarafından yargılanabileceği hakkında yoğun korku ve kaygı hissettikleri bir bozukluktur. Kişiler herhangi bir şekilde girdikleri sosyal ortamlarda rezil olabileceklerini düşünerek bu ortamlardan kaçınırlar. Bununla birlikte toplum içinde eleştirilebileceklerini düşündükleri kızarma, titreme, terleme gibi belirtiler göstermekten de kaygılanırlar. Bu tür ortamlarda devamlı olarak kendilerinin nasıl göründüğüne odaklanarak kendilerini olumsuz değerlendirdikleri için başkalarının da onları böyle gördüğüne inanarak kötü hisseder, kaygılanırlar. 

• Travma Sonrası Stres Bozukluğu: Zihinsel ve fiziksel olarak zarar görülen, tehdit içeren zor olaylardan sonra ortaya çıkan bir bozukluktur. Geçmişte yaşanan travmanın hissettirdiği olumsuz duyguları ve o anı tekrar yaşandığı hissedilebilir. Travmanın yaşandığı ortam ya da travmayı hatırlatıcı uyaranlardan kaçınma davranışı gösteriler. Sürekli olabilen bu stres durumu günlük işlevselliği bozduğu ve hayat kalitesini düşürdüğü zaman mutlaka bir uzmana başvurmak önemlidir.

• Sağlık Sorunlarına Bağlı Kaygı Bozuklukları: Fiziksel sağlık problemlerinden sonra ortaya çıkan hastalığı tekrar geçirme korkusu ya da hasta olma korkusunun yaşandığı yoğun kaygı durumudur.

Anksiyete Tedavisi Nasıl Olur?

Anksiyete derecesine göre bununla baş edebilmek mümnkündür. Fakat günlük hayatın akışını ve işlevselliğini olumsuz etkileyen kaygı ya da anksiyete deneyimleri sürekli olduğunda “Anksiyeteden tamamen kurtulmak mümkün mü? Anksiyete bozuklukları tedavi edilebilir mi?” gibi sorular akla gelebilir. Böyle durumlar için mutlaka bir profesyonele başvurulmalıdır. Her anksiyete bozukluğu türü için o türün belirtilerine göre bir tedavi uygunlanır. Anksiyete bozukluğu tanısını yalnızca psikiyatri uzmanları koyabilir. Bu sebeple anksiyete tedavisi için öncelikle bir psikiyatri hekimine başvurulmalı ve hekimin planı takip edilerek psikoterapi hizmeti desteğiyle anksiyete bozuklukları tedavi edilebilir. 

Tedavi yöntemleri:

• İlaç tedavisi
• Psikoterapi: Bilişsel Davranışçı Terapi, Kabul ve Kararlılık Terapisi, EMDR gibi yaklaşımlar anksiyete bozukluğu tedavilerinde yaygın olarak kullanılır.
• Hayat tarzında değişiklikler yapmak